نوروظلمت واسطوره آفرینش

دکتر بتسابه مهدوی

در اساطیر قصهی پیدایش اهرمزد و اهریمن٬ این سخنان دیده می شود: "زمانی که هیچ چیز اصلا وجود نداشت. نه آسمان٬ نه زمین و نه هیچ آفریدهی دیگری٬ چه در آسمان و چه در

زمین..."

یا " زمانی که هیچ چیز وجود نداشت٬ به غیر از تاریکی..." و بعد تمام گزارش ها می پردازند به نقل اینکه زروان برای یک هزار سال قربانی کرد تا فرزندی داشته باشد.

عبارت "به غیر از تاریکی" با آنچه شهرستانی در اختیار ما گذاشته تناقضی آشکار دارد و خود برای آنهایی که در وجود زروان خدای روشنایی را می بینند٬ سبب دلسردی است.

بنابراین در یکی از منابع اصلی ما٬ زروان در تاریکی حکمرانی می کند و در منبعی دیگر او بخشی از قلمروی روشنایی را تشکیل می دهد. رایزن اشتاین بر آن است که زروان منحصرا

متصل به عالم روشنایی بوده است. پالیس هم این طور می گوید که اویل جوهرهی نور در واقع همان زروان است. اما هرگونه نظری که زروان و روشنایی را یکی بداند نامعقول است.

زیرا این خدای دوجانبه٬ بر اساس عبارت زادسپرم مبنی بر "اهدای جامه ای خاکستری رنگ از سوی زروان به اهریمن"٬ او همزمان خدای روشنایی و تاریکی است. به این دلیل که

زروان پدر اهریمن و اهرمزد است. پس او "در روشنایی بی کرانه" و "تاریکی بی کرانه" قرار گرفته است. (زنر1388٬ :98­99(

زروان مطابق انتظار با دادستان یکی است که با نظم و قانون و میانه روی پیوند دارد. عدالت او بیش تر کلامی است تا معنوی (جوهری). او پادشاهی را به هرکدام از دو فرزندش٬ یعنی

اهرمزد و اهریمن که قرار بود اول زاده شود وعده داد. چون اهریمن اول ظاهر شد٬ وی در عمل پادشاهی را به او اعطا کرد اما اهرمزد را بر او حاکم کرد.

خدای زمان برای هزار سال قربانی کرد تا صاحب فرزندی شود؛ فرزندی که باید نامش اهرمزد باشد؛ کسی که آسمان و زمین را بیافریند. بعد از هزار سال که قربانی می کند٬ به فکر

فرو می رود و این طور می گوید: آیا این قربانی ها که تقدیم می کنم٬ فایده ای داشته یا که بیهوده می کوشم؟ در حالی که وی چنین می اندیشید اهرمزد و اهریمن در بطن مادرشان

پدید می آیند.

شک نمایانگر یک نقص اساسی در ذات ربوبی است که با تولد اهریمن تجلی می یابد. و از ناحیهی پاک و نا آلودهی اوست که اهرمزد زاده می شود. زروان پدر خوبی و بدی و

روشنایی و تاریکی است که به لحاظ اخلاقی هم خوب است و هم بد. شهرستانی این گونه می گوید: اهریمن از این شک و اهرمزد از خرد زروان پدید آمد. "ازنیک" در تفسیر این

اسطوره چنین تفسیر کرده است که زروان خود باید هم پدر و هم مادر٬ و به عبارتی "دو جنسی" بوده باشد. (همان103٬­107(

اهریمن با آگاه شدن از عهد پدر٬ دیوارهی شکم را درید و در مقابل زروان قرار گرفت. او گفت من فرزند تو هستم. یا بر اساس گفتهی دیگر منابع گفت من فرزند تو اهرمزد هستم. این

شکل اخیر به طور قطع استوارتر است. زیرا از زمان زردشت٬ اصل بدی با دروغ یکی شمرده می شد. بنابراین طبیعی است که اولین عمل اهریمن این بوده است که به پدر خویش

دروغ بگوید. در خلال گفت و گوی آن دو٬ اهرمزد خوش بو و روشن زاده می شود. پدر که پایبند به پیمان است٬ پادشاهی عالم را برای نه هزار سال به اهریمن می دهد ولی می گوید

که هرمزد در مرتبه ای بالاتر از او قرار دارد و پادشاهی ابدی از آن اوست. بعد زروان "آز" را از نیروی خود٬ اما از جنس تار و پود اهریمن می سازد و آن را به صورت خرقه یا ابزار کار به

اهریمن می دهد. (همان113٬(

کارزار و نبرد بین اهرمزد و اهریمن ادامه داشت تا در پایان دورهی سوم هزار سالهی سوم٬ اهریمن تا یک قدمی پیروزی نهایی پیش رفت و همهی آفریده های هرمزد را به نابودی

کشید. اما با نابودی گیاهان و جانداران٬ دیوها در قحطی افتاده و به جان هم افتادند. تا آنجا که دیو آز که اشتهایی سیری ناپذیر داشت به جان اهریمن افتاد و اهریمن از ترس او به ژرفای

تاریکی گریخت و برای همیشه ناتوان شد. دنبالهی مطلب این است که چون دیو آز هم چیزی برای خوردن نداشت٬ نابود شد و هرمز به پادشاهی عالم رسید. اما معلوم نیست که

قلمرو حکمرانی او کجاست؛ زیرا زروان یا زمان محدود بعد از نبرد اهریمن و اهرمزد و نابودی دیو آز که از وجود خودش بود٬ در زمان بی کران جاری شد. (دولت آبادی1379٬ :36­38(