چگونگی جشن گرفتن و کارهای ویژه اسپندگان

دکتر بتسابه مهدوی

 

در این روز مردان به همسران خود هدیه می دادند. مردان زنان خانواده را بر تخت شاهی می نشاندند و از آن ها پیروی می کردند و به آن ها پیشکش می دادند. این یک یادآوری برای مردان بود تا مادران و همسران خود را گرامی بدارند و چون یاد این جشن تا زمان های درازی ادامه داشت و بسیار باشکوه برگزار می شد همواره این آزرم و کرنش به زن برای مردان گوشزد می گردید. این جشن هیچ پیوندی به ولنتاین ندارد. از دید زمان برگزاری نیز جشن اسپندگان که در ۲۹ بهمن برگزار می‌شده است، با جشن لوپرکالیا نزدیک است.

 

هنوز نیز در برخی از گوشه های ایران زمین مانند سپاهان (اصفهان) ، پهله ، ری و دیگر شهر های ناحیه مرکز و غرب ایران، مراسم جشن اسپندگان همچون گذشته برگزار می شود، در این روز بانوان لباس و کفش نو می پوشند، زنانی که مهربان، پاکدامن، پرهیزگار و پارسا بوده اند و در زندگی زناشویی خود فرزندان نیک را به میهن ارزانی داشته اند مورد تشویق قرار می گیرند و از مردهای خود پیشکش هایی دریافت می کنند. آن ها در این روز از کارهای همیشگی خود در خانه و زندگی معاف شده و مردان و پسران وظایف جاری زنانه را در خانه بر عهده می گیرند.

 

این جشن را به نام جشن برزیگران هم می شناسند. در روز اسپندگان چند جشن با مناسکی ویژه بر گزار می شده است. نخستین جشن مردگیران یا جشن مژدگیران بود که ویژه زنان بود. در این روز مردان برای زنان هدیه ای خریداری و از ایشان قدر دانی می کردند. امروزه نیز مهم ترین جنبه اسپندگان قدردانی از زنان است. در زمان گذشته (چنان که ابوریحان روایت کرده است) کارهای دیگری هم انجام می دادند چون آیین های جادویی برای دور کردن خرافه پرستان ولی ابوریحان این آیین ها را تازه و نااصیل خوانده است.

دکتر بتسابه مهدوی

8 بهمن 1395

تهران

تقویم جلالی

دکتر بتسابه مهدوی

 

تقویم جلالی یا ملکی تقویمی است که در زمان سلطنت جلال الدین ملکشاه سلجوقی تدوین شد که تقویم فعلی ایران است .

 

علل وضع این تقویم این بود که چون تاریخ یزد گردی که اختصاص به زرتشتیان داشت بدون کبیسه محاسبه می شد به همین جهت نوروز ثابت نمی ماند و با اول بهار که ابتدای سال طبیعی است مطابقت نداشت ،به همین دلیل خواجه نظام الملک و سلطان ملکشاه در صدد اصلاح تقویم بر امدند ،در نتیجه جمعی از منجمین مامور تنظیم تقویم شدند که از جمله حکیم عمرخیام

دکتر بتسابه مهدوی

6 بهمن 1395

تهران

تقویم بعد ازاسلام

دکتر بتسابه مهدوی

 

کبیسه کردن تاریخ از اواخر دوران ساسانیان در بوته فراموشی قرار گرفت به همین جهت در زمان خلفای بنی عباس برای زارعین و مالکین از حیث پرداخت مالیات اشکالاتی تولید شد ، برای رفع این اشکال در سال 242 هجری قمری المتوکل خلیفه عباسی فرمان داد تا مطابق سابق عمل کرده یعنی صد بیستم را کبیسه کنند . لیکن این فرمان عملی نشد ،در سال 282 هجری قمری یعنی زمان خلافت معتضدبالله خلیفه عباسی مقرر شد که تاریخ پارسی ازتاریخ ژولیانی (رومی )پیروی کرده و در هر چهار سال ، سال را کبیسه کنند که این فرمان نیز عملی نشد تاریخی که بعد از اسلام برای ترتیب سال و ماه بین پارسیان معمول شده است تاریخ یزد گردی نام دارد که مبدا ان را اغاز سلطنت یزد گرد سوم حساب می کردند . در تقویم ید گردی مطابق معمول کنونی ماه به چهار هفته تقسیم نمی شود لیکن ، هر کدام از روزهای ماه دارای نام خاصی است هر روزی به ملکی اختصاص دارد ، بجز چند روز در هر ماه که بخدا متعلق است که ان روزها عبارتند از، روز اول هر ماه که ان را اور مزد می نامیدند.

 

اسامی ماهها و روزها در تقویم اوستایی جدید مطابق ضبط معمول بعد از اسلام به شرح زیر است : فروردین ، رادی بهشت ، خرداد،تیر،مرداد فشهریور ،مهر ،ابان ،اذر ،دی ،بهمن ،اسفند و اسامی روزهای ماه :هرمز ،بهمن ،اردی بهشت،شهریور ،اسفندارمز،خرداد ،رواد،دی به اذر ،اذر ،ابان،خور ،ماه،تیر،جوش،دی مهر،مهر،سروش،رشن،،فروردین،بهرام،رام،باد،دی بدین،دین،ارده اشتاد،اسمان ،رامباد،ماراسفند،انیران،ماهی را که با روز همان ماه دارای یک اسم مشترک بودند جشن می گرفتند . پنج روزاضافی اخر سال که بنام اندر گاه معروف بود بنام یکی از فصول گاتها خوانده می شد .

 

تقویم اوستابعد از انقراض سلسله ساسانیان منسوخ نشد و در میان پیروان مذهب زردشت باقیمانده در خود ایران نه تنها نوروز بلکه سایر اعیاد دوران گذشته مدتها بقی بود حتی بعضی از انها تا عصر حاضر بر اسامی مختلف در نواحی ایران معمول است

دکتر بتسابه مهدوی

5 بهمن 1395

تهران

تقویم در زمان ساسانیان

دکتر بتسابه مهدوی

 

در زمان ساسانیان هر سال مرکب از 365 شبانه روزو دارای 12 ماه بود که هر ماه 30 روز داشت و پنج روز اخر سال اندر گاه (پنجه دزده) نام داشت که این پنج روز بصورتی مستقل و مربوط به هیچ یک از ماهها نبود ، همان است که در دوران اسلامی به خمسه مترقه معروف شد ه است .

 

نظر به اینکه سال مداری (حقیقی) دارای 365 روز و 48 دقیقه و 49 ثانیه است و سال عرفی زمان ساسانیان دارای 365 روز بود به همین علت پس از هر چهار سال یک روز سال عرفی عقب تر از سال طبیعی می افتاد یعنی نوروز که با یستی همیشه در اول فروردین ماه باشد پس از گذشت هر چهار سال یک روز عقب می رفت با این حساب بعد از هر 120 سال مدت یک از سال طبعی (حقیقی) عقب تر می افتاد به همین سبب برای روحنیون به ملاحظه رعایت اعیاد و عادات مذهبی لازم بود که سال شمسی حقیقی بدانند روی همین اصل قرار گذاشتند که با دخالت دولت بعد از هر 120 سال ، سال را 13 ماه حساب می کردند . که به نوبت دو فروردین ،دو اردی بهشت، دوخرداد ، الی اخر ...می شمردند ، سال کبیسه را بهزیک نامیده که به مناسبت ان جشن می گرفتند . عقب رفتن نوروز با این ترتیب از 30 روز تجاوز نمی کرد .

دکتر بتسابه مهدوی

5 بهمن 1395

تهران

تقویم در زمان اشکانیان

دکتر بتسابه مهدوی

 

در دوران اشکانیان دو قسم تقویم ، یکی سلوکی و دیگری پارتی وجود داشت ، مبدا تاریخ یکی سلوکی را از سال 312 قبل از میلاد که مصادف با زمان تاسیس این سلسله است در نظر می گرفتند و مبدا تاریخ پارتی را از سال 247 قبل از میلاد که ابتدای سلطنت تیر داد اول است حساب می کردند .

 

مطابق تقویم سلوکی سال قمری است .یعنی دارای 12 ماه است و چون با سال شمسی مطابقت ندارد هر سال عده ماه ها را به جای دوازذه سیزده حساب می کردند . تا با سال شمسی مساوی گردد ، معلوم است که تقویم سلوکی تقلیدی از تقویم یونانی و مقدونی است که ترتیب سالش با سال قمری یکی است ، در تقویم پارتی سالها شمسی است و اسامی ماهها همان اسامی روستای است که تا کنون متداول است.

دکتر بتسابه مهدوی

5 بهمن 1395

تهران

تقویم در زمان هخا منشیان

دکتر بتسابه مهدوی

 

با کمال تاسف اطلا عات زیادی در مورد چگونگی تقویم در زمان هخا منشیان در دست نیست ، از متن کتیبه بزرگ داریوش اول واقع در بیستون چنین استنباط می شود که در ان زمان حساب اوستائی معمولی نبوده زیرا اسامی ماهها ایکه در کتیبه نامبرده ذکر شده با اسامی ماهها ایکه در دوره اشکانیان و ساسانیان معمول بوده تفاوت دارد .

کتیبه بیستون به علت مرور زمان و مخدوش بودن قسمتهایی از ان تنها اسامی 9 ماه ازسال را در بر دارد اما بعد از کشف الواح تخت جمشید و مطالعه انها اسامی سه ماه دیگر از سال روشن گردید ، ماههای سال در دوران هخامنشیان عبارتند از :

1- اود کن ئیش                  که با فروردین ماه تقویم زرتشتی مطابقت دارد

2 – ثور واهر                    که با اردی  بهشت  ماه تقویم زرتشتی مطابقت دارد

3- تائی کرچی                   که با خرداد ماه تقویم زرتشتی مطابقت دارد

4 – گرم پد                        که با تیر  ماه تقویم زرتشتی مطابقت دارد

5- درن باچی                     که با مرداد ماه تقویم زرتشتی مطابقت دارد

6 – کارت یاشیا                  که با شهریور ماه تقویم زرتشتی مطابقت دارد

7 – باغ یادیش                    که با مهر ماه تقویم زرتشتی مطابقت دارد

8 – ورگزن                        که با ابان ماه تقویم زرتشتی مطابقت دارد

9 – اثری یادی                    که با اذر ماه تقویم زرتشتی مطابقت دارد

10- انامک                         که با دی ماه تقویم زرتشتی مطابقت دارد

11 –سا میا                         که با بهمن ماه تقویم زرتشتی مطابقت دارد

12 – ویخن                        که بااسفند ماه تقویم زرتشتی مطابقت دارد

 

در زمان هخامنشیان اول هر سال با اغاز پائیز شرع می شد با تقویم بابلیها مطابقت داشته است عده ای از محققین تصور می کنند که بعدها داریوش اول تاریخ اوستایی را پذیرفت و ان را در ایران رسمی کرد لیکن برای تایید این نظر سندی در دست نیست با این همه از محتوای کتاب کویین کورتیوس روفوس مورخ قرن اول میلادی که شرح حال اسکندر کبیر را نوشته چنین بر می اید که سال ایرانی در زمان وی با سال رایج میان زردشتیان قرنهای بعد تفاوتی نداشته است .

راجع به این موضوع که در دوره هخامنشی مبدایی برایتاریخ وجود داشته یا نه و اگر وجود داشته ان را از چه زمانی حساب می کردند اطلاعاتی در دست نیست ، لیکن از طرفی نظر به اینکه در بابل اغاز زمامداری هر شاهی را مبدا قرار می دادند و تصور می رود که در دوران هخامنشی از همین روش پیروی می کردند زیرا مادیها و پارسیها از بابلیها و اسوری ها چیزهای زیادی اقتباس کردند

ای بسا پس از افتادن مصر به دست ایرانیان در زمان کمبوجیه و آشنا شدن انان با اصول تمدنهای مصر مخصوصا پس از اصلاحات داریوش اول تقویم ساده و منظم مصری را ایرانیان اقتباص کردند ، توضیح انکه مصریان از زمان بسیار قدیم سال شمسی را رایج کردند با احتمال قریب به یقین از سال 4241 قبل از میلاد سال خورشیدی در کشور مصر مرسوم و متداول شدکه دارای 365 روز بود و همین امر بعدها دریافتند که سال خورشیدی انها به اندازه 4/1 شبانه روز انتخاب شده است اما به یقین میدانم که در قرن سوم قبل از میلاد بوسیله متداول شدن سالهای کبیسه اشتباهات حاصله تا ان موقع مرتفع شد.

دکتر بتسابه مهدوی

4 بهمن 1395

تهران

تقویم

دکتر بتسابه مهدوی

 

تقویم عبارت است از مجموعه قواعد و ااصولی که برای تعیین سال عرفی و ممطابقت ان با سال حقیقی به کار می رود.

نظر به اینکه مدت زمان سال مداری (حقیقی ) عدد صحیح  نیست بهمین علت بایستی تدابیری اتخاذ کرد که اختلافهای ناشی بین سالهای حقیقی و عرفی بتدریج زیاد نشود .

 

از دوران گذشته تا کنون ملل متمدن در هر گوشه ای از جهان از نوعی تقویم استفاده می کرده اند که مشهور ترین انها عبارت است از:

تقویم اسکندری ،تقویم بابلی (بخت النصری) ،تقویم ترکان (دوازده حیوانی ) ، تقویم روم قدیم (میلادی).

تقویم فرس قدیم(هخامنشی،اشکانی ،ساسانی )،تقویم قبطی (مصری) تقویم هجری(هجری قمری و هجری شمسی) تقویم یزدگردی تقویم هندی ، تقویم یونانی (المپیک) تقویم یهود .

دکتر بتسابه مهدوی

3 بهمن 1395

تهران

سال

بتسابه مهدوی

 

تعریف انواع سال (سال عبارت است از مقیاسی جهت درک زمان که مقدار ان تقریبا با مدت حرکت زمین به دور خورشید برابر است) سال بر چند نوع است .

1-  سال اعتدالی یا سال شمسی (حقیقی) = سال اعتدالی یا سال شمسی حقیقی عبارت است از دو عبور متوالی خورشید (حرکت ظاهری) از اعتدالی ربیعی ،مدت ان تقریبا مسوی است با 365 روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 49 ثانیه .

2-  سال نجومی = سال نجومی عبارت است از دو عبور متوالی زمین از یک نقطه اسمان که مدت ان 365 روز و 6 ساعت و 9 دقیقه و 9 ثانیه است .

3-   سال انحرافی = سال انحرافی عبارت است از دو بور متوالی زمین از نزدیکترین وضع ان نسبت به خورشید (حضیض )که مدت ان تقریبا 365 شبانه روز و کسری است .

4-     سال قمری = سال قمری مساوی است با 12 ماه هلالی مدت ان برابر با 354 شبانه روز شمسی است .

5-  سال عرفی = سال عرفی سالی است که مدت ان تقریبا نزدیک به مدت سال شمسی حقیقی است سال عرفی بر دو نوع است

 

  سال عرفی عادی که دارای 365 شبانه روز است و سال عرفی کبیسه که دارای 366 شبانه روز است ،که به وسیله تقویم می توان مدت متغییر سال عرفی را با سال شمسی درک کنیم .

 

6– سال نوری= سال نوری عبارت است از مسافتی که نور با سرعتی معادل سیصد هزار کیلومتر در مدت یک سال طی می کند ،این مسافت تقریبا برابر است با  2 10 . 7/9 کیلومتر.

دکتر بتسابه مهدوی

2 بهمن 1395

تهران

جشن گاوگیل

دکتر بتسابه مهدوی

سبب این جشن را گفته‌اند مملکت ایران در این روز از ترکستان جدا شده و گاوهایی که ترکستانیان از ایرانیان به یغما برده بودند، پس گرفته شد.

 

جشن بادبره

روز بیست و دوم هر ماه باد نام دارد. این واژه در اوستا وات و یکی از ایزدان در دین زرتشتی است. ابوریحان بیرونی می‌گوید در قم و حوالی آن باد روز با مراسم بسیار مفصلی که با شادی و پایکوبی همراه است برگزار می‌شود و بازاری تدارک می‌بینند که در آن بازار وسایل شادی و رفت و آمد و گونه‌ای کارناوال برپا می‌گردد.

 

جشن روزهای گات‌ها

دوازده ماه سی روزه درست ۳۶۰ روز می‌شد، پنج روز باقی مانده را در شمار ماه محسوب نمی‌داشتند این پنج روز خمسهٔ مسترقه یا به فارسی پنجه، و پنجهٔ دزدیده، اندرگاه، روزهای گاتها و نامهای دیگر نامیده می‌شد. این پنج روز را ایرانیان جشن می گرفتند و شادی می کردند و این را ایام نزول فروهرها یا ارواح درگذشتگان به خانه می‌دانستند.

دکتر بتسابه مهدوی

1 بهمن 1395

تهران

نوروز رود ها

دکتر بتسابه مهدوی

 

فروردین روز از اسفندماه برابر با 19 اسفند در گاهشماری ایرانی جشن «نوروز رودها»، گرامیداشت، لایروبی و پاکسازی رودها، کاریزها و چشمه ها همراه با پاشیدن عطر و گلاب بر آنها.

 

جشن گلدان

بهرام روز از اسفندماه برابر با 20 اسفند در گاهشماری ایرانی جشن «گلدان» یا «اینجه»، روز آماده سازی و کاشت گل ها و گیاهان در گلدان ها و نیز جشن درختکاری.

 

بیست وششم اسفند

اشتاد روز جشن «فروردگان»،جشنی در یادکرد و بزرگداشت روان و فروهر در گذشتگان در این روز و تا پایان سال. این نام به گون های «فرورگان/فروردگان»نیز در آمده است.

چهارشنبه سوری

برابر با شب آخرین چهارشنبه ی سال جشنی به نام «چهارشنبه سوری» یا «جشن شب سوری» در سراسر سرزمین های ایرانی

همراه با آتش افروزی و پریدن از روی آن و مراسمی ویژه برگزار می شود.«دل هر ایرانی آتشکده ای است»

 

آجیل چهارشنبه سوری

آجیل چهارشنبه سوری نیز همچون همه ی جشن های ایرانی جز ضروریات سفره ی شب چهارشنبه سوری می باشد که از هفت نوع میوه ی خشک و برنج، عدس، خرسِه، نخود، تخمه ی آفتابگردان، تخمه کدوی بو داده، کشمش و گردو تهیه شده و در هر خانواده باید آن را تهیه می کرد و به نام هفت امشاسپند در سفره ی چهارشنبه سوری می گذاشتند.

از این آجیل همه ی اعضای خانواده برای شگون و تندرستی می خوردند، سپس درکوزه ی کهنه ی سال پیشین مقداری آب ریخته از بالای بام به زمین می انداختند زیرا می گفتند که فروهرها از کوزه ی نو دیدن خواهند کرد و از آب آن کوزه ی کهنه که به معنی روشنایی بود در خانه آن ها پاشیده می شد.

در زمان ساسانیان به جای آب سکه هایی را درون کوزه می انداختند و آن را از پشت بام به زمین پرتاب می کردند به منزله ی این که روزی و برکت برای آنان نازل شود.

دکتر بتسابه مهدوی

28 دی 1395

تهران