زیبایی حسی
دکتر بتسابه مهدوی
اگر به عمق وجود خود بنگریم، خواهیم یافت که ما طالب رشد وجودی هستیم؛ به طور فطری از نقص رنج می بریم. نقص، نداشتن است و کمال، داشتن؛ وجود ناقص فاقد بسیاری از کمال ها است. فطرتی که از نقص رنج می برد، از داشتن رشد وجودی و ظرفیت بیشتر وجودی است که نتیجه آن، لذت معنوی و روحانی نفس است؛ چنانکه معیار زشتی، نقص است که نتیجه آن رنج و درد روح انسانی است.
بنابراین، لذت، محبت، زیبایی ظاهری، مطلوب بودن یک شی ء، و هنر، معیار زیبایی نیستند؛ بلکه جهات معنوی و انسانی لذت، محبت، هنر، مطلوب بودن یک شی ء و حسن باطنی نتیجه و اثر رشد وجودی است. به عنوان قاعده کلی می گوییم: آنچه در جهت وجود رشد وجودی باشد از دید عقل و شرع زیبا، و آنچه در جهت نقص آن قرار گیرد زشت است.
انسان به عنوان موجودی در طبیعت، از بعد احساسگرایی برخوردار است و ادراکات او باید از این مسیر عبور کند تا به فهم و در کی بالاتر برسد.
به گلهایی که دست تدبیر حق آنها را رنگ آمیزی کرده و به آنها لطافت داده بنگر. حسن ظاهری گل از کانال چشم، حسن لطافت آن از طریق حس لامسه، حسن بویایی اش از راه شامه و.... مشهود نفس است. این ظواهر برای نفس زیبا هستند؛ اما بعد انسانی وقتی به آنها نظر دارد که شائبه شهودی در بین نباشد. روح انسانی زیباییهای حسی را نمود و آیه ای از زیبایی وجود می بیند و به آن گرایش پیدا می کند. این گونه توجه به زیباییهای حسی دارای ارزش اخلاقی مثبت است.
نظری که قوه شهویه را تحریک کند و زمینه اعمال هواهای نفسانی را فراهم نماید، ارزش اخلاقی منفی دارد؛ اگر چه بعد حیوانی لذت می برد و شادمان است، اما بعد انسانی نه تنها لذت نمی برد و در رنج است؛ بلکه آن را زیبا نمی بیند، زیرا معیار زیبایی در نظرش چیزی است که زمینه رشد وجودی را در برداشته باشد.
نفس در بعد حسی، همان صورت منعکس شده در ذهن را زیبا می بیند؛ خواه نگرش به آن شهوی باشد خواه غیر ذهن را زیبا می بیند؛ خواه نگرش به آن شهوی باشد خواه غیر آن، ولی زیبایی در بعد عقلی، آن صورت منعکس شده نیست بلکه نحوه نظر به آن که آیه و نشانه ای از زیبایی وجود مطلق است - زیبا می باشد.
زیباییهای حسی دارای بقا نیستند؛ منظره های جالب طبیعت با یک طوفان زیبایی خویش را از دست می دهند؛ جوان زیبا با پیر شدن یا در اثر حادثه ای، زیبایی اش را از دست می دهد و بالاخره زیبایی حسی با تغییر و تحول مادی دگرگون می گردد. لذت این گونه زیباییها موقت است. فطرت انسانی در پی لذات دائمی بوده و فطرت توحیدی و کمال جویی انسان، لذات گذار را معدوم می پندارد.
زیبایی حسی اگر چه ممکن است به نفس آرامش نسبی بخشد؛ اما هیچ گاه به آن قانع نمی گردد و بی نیاز نمی شود. این آرامش، زود گذر بوده و سختی ها به دنبال خواهد داشت؛ این لازمه شیرینی دنیاست.
زیبایی حسی برای نفس شیرین است؛ اما اگر بعد انسانی به آن نظر نداشته باشد، سختی و تلخی آخرت را به دنبال خواهد داشت.
دنیای مادیت امروز با تبلیغات زهر آگینش فطرت زیباگرایی بشر را متوجه زیباییهای حسی کره و شعله شهوت را در نفسها فروزان ساخته است. و بدترین اثر منفی آن در روان انسان اینست که زیباییهای معنوی را از بشر گرفته؛ به طوری که دید شهوی انسان به آنها دیده زشتی می نگرد.
دکتر بتسابه مهدوی
11 آذر 1395
تهران
ارتباط با ما از راه کانال
