عید تادئوس

دکتر بتسابه مهدوی

 

بیست و نهم جولای برابر با 7 امرداد در گاهشماری ایرانی تادئوس یا قره­کلیسا(طاطائوس - تاتائوس - Tatavoos) نخستین کلیسای مسیحیت در ایران است که در منطقه­ی سرسبز و زیبای چالدران در شمال غرب کشور ساخته شده است.

هر سال عده­ی زیادی از ارمنیان ایران و کشورهای همسایه، برای بزرگداشت روز ویژه­ی تادئوس در آنجا گرد هم می­آیند.این مراسم هر سال بین اول تا هفتم امرداد ماه برگزار می­شود.

 

محوطه­ی بزرگی در اطراف کلیسا، با چادرهایی رنگارنگ برپا و تدارک دیده می­شود و خانواده­ها در این چادرها ساکن می­شوند. در این روزها کودکان برای انجام مراسم غسل تعمید به کلیسا آورده می­شوند. مادران، کودکان خود را به دست کشیش­های کلیسای تادئوس می­سپارند تا غسل تعمیدشان دهند.

شب هنگام نیز ساکنان از چادرها نیز بیرون می­آیند و آتش برپا می­کنند. جوان­ترها به نشانه­ی گرمی و دوستی به دور آتش حلقه می­زنند و به زبان­های ارمنی، فارسی و گاه آذری، آوازهایی مخصوص می­خوانند.

 

بامداد روز مراسم اصلی، ساکنان چادرها زودتر از همیشه بیدار می­شوند. گوسفندهای نذری را قربانی می­کنند و گوشت نذری را در بین میهمانان دیگر تادئوس پخش می­کنند.در این روز، خواندن دعا و انجام فرایض مذهبی ویژه­ی ارمنیان در داخل کلیسا انجام می­پذیرد و پس از مراسم مذهبی، تبرک ساختمان کلیسا با آب مقدس، حدود نیمروز انجام می­شود و پس از آن شادی و پایکوبی به مناسبت این روز مقدس آغاز می­شود.

تادئوس مسیحی در همان سال­های نخستینی که حضرت عیسی به تبلیغ دین می­پرداخت، راه ارمنستان را در پیش گرفت. این حواری مسیح، به نقاط مختلف ارمنستان سفر کرد و به تبلیغ مسیحیت پرداخت.

 

تادئوس قدیس همراه عده ای از پیروانش در سال 48میلادی در ناحیه­ی «آرتاز» کشته شد و با رسمیت یافتن دین مسیح، پیروان این آیین مقبره­ایی بر مزار این قدیس برپا کردند که در سده­های بعدی به زیارتگاه با شکوهی مبدل گشت.

نخستین نشانه­ای که درمتون تاریخی از این زیارتگاه پیدا شده در یکی از نوشته­های «توما آرزرونی»، مورخ ارمنی است که در اواخر سده­ی نهم و اوایل سده­ی دهم میلادی از دیر تادئوس (طارئوس) قدیس نامبرده است.

دکتر بتسابه مهدوی

16 دی 1395

تهران

عید وارداوار

دکتر بتسابه مهدوی

 

26 ژوئیه برابر با 4 امرداد در گاهشماری ایرانی در این روز جشنی به نام«وارداوار»(Vardavar) یا «جشن آب پاشی» برگزاری می­شود که یکی از جشن­های بزرگ ارمنیان ایران می­باشد و زمان برگزاری آن 100 روز پس از عید پاک است.

 

درباره­ی چرایی ِنامگذاری این عید، گفتارهای متفاوتی وجود دارد برخی از محققان «وارد» را به معنی «آب» و «اوار» را به معنای «راه آب» می­دانند و این جشن را به ایزد بانوی آب­ها «آناهیتا» نسبت می­دهند و برخی دیگر واژه­ی «وارد» را به معنی گل می‌دانند و این جشن را از آن «آستفیک» ایزدبانوی زیبایی و دلاوری می­دانند.

 

 بر پایه­ی نوشته‌های مورخان ارمنی، در ارمنستان قدیم، جشن«وارداوار» برای بزرگداشت ایزدبانوی زیبایی با شکوه فراوان برپا می‌شده، همه­ی مردم در این جشن شرکت می‌کردند و الهه را با گل‌های سرخ می‌آراستند. می‌گویند گل‌سرخ، پیش از این به رنگ سفید بوده است تا هنگامی که الهه، با پای برهنه به میان مردم آمد و خارها پاهای او را زخمی کردند و از خون وی آن گل­های سفید رنگین شدند، از آن پس گل سرخ امروزی پدید آمد. ارمنیان امروز، از عید پاک 100 روز را شمارش کرده و در نزدیک‌ترین یکشنبه، مراسم «وارداوار» را به جای می‌آورند.

 

 در این روز به جز اجرایمراسم «باداراک» در کلیسا، دعا و خطبه‌ای اضافه بر مراسم هر یکشنبه، مخصوص روز «وارداوار» ‌ایراد می‌شود و سرانجام، هنگامی که از کلیسا بیرون می‌آیند، در کوچه و خیابان و در منزل به روی یکدیگر یا زمین آب می‌پاشند.از مراسم دیگر این روزمی­توان از کبوتر‌پرانی نیز نام برد.گفته می‌شود که این رسم نیز از گذشته‌های دور به یادگار مانده است، چرا که کبوتران سپید، همگی به الهه­ی زیبایی و عشق تعلق دارند.

دکتر بتسابه مهدوی

15 دی 1395

تهران

مرداد

دکتر بتسابه مهدوی

 

دهوا ربا

روز یکم ماه دولا صابئین مندایی برابر با 2 امرداد در گاهشماری ایرانی«دهواربا»(Dehva rabba) یا «تکریص» عید بزرگ و اصلی مندائیان است. ماه «دولا» نخستین ماه سال نو مندایی به حساب آمده و با ماه «امرداد» در گاهشماری ایرانی برابر است.مندائیان از ساعاتی پیش از آغاز سال نو (از پسین آخرین روز سال پیش) به پاکسازی و خانه تکانی «کنشی زهلی» (کنشوزهلی - kenshi zehli) و سپس به نظافت شخصی وغسل تعمید می پردازند و از پسین آخرین روز سال تا 36 ساعت بعد یعنی تا بامداد روز دوم ماه دولا از خانه بیرون نمی روند و از روز دوم ماه دولا دید و بازدید از دوستان و خویشان را آغاز می کنند.

 

در باورهای مندایی ها این روز، روز بخشیده شدن گناهان حضرت آدم است.بازدید از خویشان درجه یک، ‌مادر، پدر و روحانی عالی مقام (گنجور) در روز دوم ماه دولا انجام می شود. شاید به خاطر این است که دو روز نخست و دوم ماه دولا به عنوان دهوا ربا (عید بزرگ) شناخته شده است. ولی در واقع روز عید بزرگ همان روز اول ماه دولا است.

این موضوع که چرامندائیان طی 36 ساعت آغازین سال نو از منزل خارج نمی شوند، همیشه مورد بحث و بررسی داخلی این قوم قرار گرفته است. که دلایلی همچون خانه تکانی، توبه به نفس خویش، ریاضت زاهدانه را روشنفکرانه امروزی مطرح می کنند.

 

ولی در واقع بایستی به روانشناسی اسطوره ای بیشتر بها داد.تغییر سال و پایان پذیرفتن سال پیشین و درآمدن سال جدید همیشه توامان با اضطراب است. اضطراب از اینکه موجودات آسمانی چگونه این تحول را رقم می زنند و آینده را چگونه تقدیر می کنند. سکوت مندائیان و عدم تحرک 36 ساعته ی آنان، راه را برای غلبه ی موجودات نورانی بر ظلمت هموارتر می کند.

از دیگر مراسم این روزهاسربریدن تعدادی گوسفند نر و ذخیره ی آب مصرفی چند روز آینده را می توان نام برد.همچنین روی آوردن به طالع بینی و فال برای اینکه شاید حوادث و اتفاقات سال آینده را پیش بینی کنند.

ضمنا هر صائبی شب سال نو را بیدار می ماند تا مبادا محتلم شود.دید و بازدیدهای عید بزرگ تا روز ششم دولا ادامه دارد.

دکتر بتسابه مهدوی

15 دی 1395

تهران

عید نوسردایل

دکتر بتسابه مهدوی

 

هفتم ماه تموز آشوری برابر با16 تیر در گاهشماری ایرانی عید «نوسردایل» یا جشن «آبریزان» یکی از جشن­های ملی - مذهبی آشوریان ایران است که در هفتم «تموز»ماه آشوری برگزار می­شود.

 

در این روز «ایشتار» الهه­ی عشق و باروری به دنبال نجات همسر خود «تموز» که به دست «تیامات»، خدای تاریکی و پلیدی اسیر شده بود به دنیای زیر زمینی رفت.

 

در باور آشوریان ایران، آبریزان برای زود برگشتن اوست.روایت دیگری نیز برای این جشن وجود دارد و آن متبرک ساختن آب دریاچه­ی ارومیه توسط «تومای قدیس» و دستور او مبنی بر پاشیدن آب به یکدیگر به نیت تعمید است.

دکتر بتسابه مهدوی

15 دی 1395

تهران

زیارت پارس بانو

دکتر بتسابه مهدوی

 

از مهر روز تا ورهرام روز از تیرماه برابر با 16 تا 20 تیر درگاهشماری ایرانی نیایشگاه «پارس بانو»، «بانوی پارس» یا «پیربانو» در 120 کیلومتری شمال غربی یزد (54 کیلومتری اردکان)، در جنوب عقدا و درون دره­ای به نام «زرجو» (زرجوع)  واقع شده است.روستای  زرجوع  در مسیر یک دره­ی باریک قرار گرفته و کوه­های اطراف آن پوشیده از درختان بادام و انجیرکوهی است.

 

بنای اصلی نیایشگاه که در کنار یک رودخانه­ی فصلی ساخته شده است، به صورت گنبدی از کاشی کاری­هایی به رنگ سبز و با نماد «سرو» شکل گرفته است.

 

در دامنه­ی مجاور نیایشگاه، خیله­هایی ساخته شده تا خانواده­ها در زمان ویژه­ی زیارت پیر پارس بانو که به مدت 5 روز ادامه دارد، برای سکونت موقت از آن­ها استفاده کنند.در باورهای مردم، این نیایشگاه جایگاه جان باختن و ناپدید گشتن شهبانوی پارس (دختر یزدگرد ساسانی) بنام «خاتون بانو» بوده است و شهبانو درخواب نابینایی نمایان شده و پس از شفای چشمان وی از او می­خواهد تا بنای نیایشگاه را بنیان نهد.

 

مراسمی که در این نیایشگاه برپا می­دارند همانند آیین­هایی است که در مراسم نیایشگاه­های دیگر به آن­ها اشاره شده است.

دکتر بتسابه مهدوی

15 دی 1395

تهران

جشن خام خواری

دکتر بتسابه مهدوی

 

دی به مهر روز از تیرماه برابر با پانزدهم تیر در گاهشماری ایرانی «جشن خام خواری» یا به روایت ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه، «عمس» یا «غفس» یا «خواره»، جشنی از جشن­های سُغد باستان بوده و از مراسم این جشن، دوری گزیدن از خوراک حیوانی و پختنی­ها را می­توان نام برد.

 

در تقویم سُغدی برابر با پانزدهمین روز ِماه «بساکنج» است.

دکتر بتسابه مهدوی

14 دی 1395

تهران

دستبند تیر وباد

دکتر بتسابه مهدوی

 

در آغاز جشن بعد از خوردن شیرینی، بندی به نام «تیر و باد» که از 7 ریسمان به7 رنگ متفاوت بافته شده است به دست می بندند و در باد روز از تیرماه (9روز بعد) این بند را باز کرده و در جای بلندی مانند پشت بام به باد می سپارند تا آرزوها و خواسته هایشان را به عنوان پیام رسان به همراه ببرد.

 

این کار با خواندن شعر زیر انجام می شود :

تــیـــر بــرو بــاد بــیـا غــم

بــرو شـادی بـیا

محنت برو روزی بیا خـوشه ی مرواری بیا

 

در باورهای مردم، درباره ی جشن تیرگان دو روایت وجود دارد که روایت نخست همچنان که در بالا گفته شد مربوط به فرشته باران یا «تیشتر» می باشد و نبرد همیشگی میان نیکی و بدی است :دراوستا، تشتر یشت(تیر یشت)، تیشتر فرشته ی باران است که در ده روز اول ماه به چهره ی جوانی پانزده ساله در می آید و در ده روز دوم به چهره ی گاوی با شاخ های زرین و در ده روز سوم به چهره ی اسبی سپید و زیبا با گوش های زرین.تیشتربه شکل اسب زیبای سفید زرین گوشی، با ساز و برگ زرین، به دریای کیهانی فرو می رود.

 

در آنجا با دیو خشکسالی «اپوش» که به شکل اسب سیاهی است و با گوش و دم سیاه خود، ظاهری ترسناک دارد، روبه رو می شود. این دو، سه شبانه روز با یکدیگر به نبرد برمی خیزند و تیشتر در این نبرد شکست می خورد، به نزد خدای بزرگ آمده و از او یاری و مدد می جوید و به خواست و قدرت پروردگار این بار بر اهریمن خشکسالی پیروز می گردد و آب ها می توانند بدون مانعی به مزرعه ها و چراگاه ها جاری شوند.

 

باد ابرهای باران زا را که از دریای گیهانی برمی خاستند به این سو و آن سو راند، و باران های زندگی بخش بر هفت کشور زمین فرو ریخت و به مناسبت این پیروزی ایرانیان این روز را به جشن پرداختند.

دکتر بتسابه مهدوی

14 دی 1395

تهران

فال کوزه

دکتر بتسابه مهدوی

یکی دیگر از مراسم این جشن مانند بسیاری از جشن های ایرانی «فال کوزه»(چکُ دولَه) میباشد.

روز قبل از جشن تیرگان، دوشیزه ای را برمی گزینند و کوزه ی سفالی سبز رنگ دهان گشادی به او می دهند که «دوله» نام دارد، او این ظرف را از آب پاکیزه پر می کند و یک دستمال سبز ابریشمی را بر روی دهانه ی آن می اندازد آنگاه«دوله» را نزد همه ی کسانی که می برد که آرزویی در دل دارند و می خواهند در مراسم «چک دولَه» شرکت کنند و آن ها جسم کوچکی مانند انگشتری، گوشواره، سنجاق سر، سکه یا مانند این ها در آب دوله می اندازند.

سپس دختر دوله را به زیر درختی همیشه سبز چون سرو یا مورد می برد و در آن جا می گذارد.

در روز جشن تیرگان و پس از مراسم آبریزان، همه ی کسانی که در دوله جسمی انداخته اند و نیت و آرزویی داشتنه اند در جایی گرد هم می آیند و دوشیزه، دوله را از زیر درخت به میان جمع می آورد.

در این فال گیری بیشتر بانوان شرکت می کنند و سال خوردگان با صدایی بلند به نوبت شعرهایی می خوانند و دختر در پایان هر شعر، دست خود را درون دوله می برد و یکی از چیزها را بیرون می آورد، به این ترتیب صاحب آن جسم متوجه می شود که شعر خوانده شده مربوط به نیت، خواسته و آرزوی او بوده است.

دکتر بتسابه مهدوی

14 دی 1395

تهران

https://telegram.me/naghshnegareh

آب پاشی

دکتر بتسابه مهدوی

 

این جشن در کنار آب ها، همراه با مراسمی وابسته با آب و آب پاشی و آرزوی بارش باران درسال پیش ِرو همراه بوده و همچون دیگر جشن هایی که با آب در پیوند هستند، با نام عمومی «آبریزگان» یا «آب پاشان» یا «سر شوران» یاد شده است.

 

درگذشته «تیرگان» روز بزرگداشت نویسندگان و گاه به «روز آرش شیواتیر» منسوب شده است.«ابوریحان بیرونی» و «گردیزی» در «زین الاخبار» ناپدید شدن یکی از جاودانان ایرانی یعنی«کیخسرو» را در این روز و پس از شستشوی خود در آب چشمه ای دانسته اند.

 

جشن تیرگان بجز این روز در نخستین تیر روز از سال یعنی سیزدهم فروردین (سیزده بدر) وسیزدهم مهرماه نیز برگزار می شود.ارمنیانایران نیز در روز سیزدهم ژانویه آیین هایی برگزار می کنند که برگرفته و در ادامه ی جشن تیرگان است.

دکتر بتسابه مهدوی

14 دی 1395

تهران

https://telegram.me/naghshnegareh

جشن تیر گان

دکتر بتسابه مهدوی

 

سیزدهم تیر/ تیر روزروز جشن «تیرگان»،از بزرگترین جشن های ایران باستان در ستایش و گرامیداشت «تیشتَر/تیر»(شباهنگ/شعرایمانی)،ستاره باران آور در باور های مردمی، و درخشانترین ستاره آسمان کهدر نیمه دوم سال و همزمان با افزایش بارندگی ها در آسمان سر شبی دید همی شود.

 

این جشن در کنار آب ها،همراه با مراسمی وابسته با آب وآب پاشی وآرزوی بارش باران در سال پیش رو ،همراه بوده و همچون دیگر جشن هایی که با آب در پیوند هستند،با نام عمومی «آبریزگان/آب پاشان/سر شیواتیر»منسوب شده است.

 

بیرونی و همچنین گردیزی در «زین الاخبار»ناپدید شدن یکی از جاودانان ایرانی یعنی کیخسرو را در این روز وپس از شست و شوی خود در آبچشمه ای،دانسته اند.

 

جشن تیرگان بجز این در سیزدهم فروردین(سیزده بدر) و سیزدهم مهر نیز برگزار میشود.ارمنیان ایران نیز در روز سیزدهم ژانویه آیین هایی را برگزار میکنند که بر گرفته و ادامه جشن تیر گان است.

دکتر بتسابه مهدوی

13 دی 1395

تهران