اسطوره های تلفیقی

دکتر بتسابه مهدوی

 

انسان بالدا با کلاه شاخدار

در زمینه اساطیر تلفیقی چه حیواناتی که با هم ترکیب می شوند  چه سر انسان در قالب روحی بالدار با بدن حیوان همه در هنر ایران باستان دیده می شود . در واقغ روح را بوسیله بال به نمایش می گذاشتند و این گونه تصور می کردند اساطیر چه انسان و چه حیوان بوسیله بال دارای حیاط پس از مرگ هستند .

 

انسان بالدار با بدن گاو و شیر

در دوره هخامنشی به صورت ها و شکل های مختلفی از اسفنکس هاSphinx ) )بر می خوریم که بر سنگی بر دروازه تپ مقر داشت ، و از عابرین معمای مراحل سه گانه عمر انسان را می پرسید و چون جواب گفتن نمی توانستند ، آن را پاره می کرد . در ایران این مموجود افسانه ای نماد نگهبان ، محافظ معابد و کاخ های حکومتی بود .

 

در ورودی کاخ تخت جمشید نمونه شکوهمند  آن از سنگ تراشیده شده و در زمان ساسانیان موضوع نقش بسیاری از مهرها بوده است . نمونه دیگر ی نیز در سر ستون های این بنا به شکل دو جانور پشت به هم یا روبه رو هم دیده می شود . در نقوش بر جسته سنگی پلکان جنوبی کاخ داریوش این تصویر دیده می شود که به ابولهول بالدار مشهوراست .

 

نمونه دیگر در دروازه خشایار شاه اول و تصاویر دیگری روی مهرها ی زمان هخامنشی به تصویر در آمده .ابولهول بالدار با سر زن در مجسمه های قدیم متعلق به اشکانیان نیز یافت شده است .

دکتر بتسابه مهدوی

28 فروردین 96

عکس نوشته 27 فروردین 1396

همای شاخدار و سیمرغ افسانه ای

بتسابه مهدوی

 

سیمرغ افسانه ای در داستان های ملی ایران در شاهنامه آمده : پرونده زال زر و راهنمای اوست .

به موجب اساطیر سیمرغ دوراز مردم و در کوه البرز می زیسته و زال را که پدر در کوه افکنده بود بر گرفته و تربیت کرد و ... هنگام سختی ها هر گاه زال پر اورا بر آتش میافکند پدید می آید و راه چاره به زال می نماید .

 

سیمرغ را در ادب فارسی و عربی گاه به عنقا تعبیر کرده اند و محل اورا به جا البرز کوه قاف نشان دادهاند. منشا غیر اوستایی و غیر زردشتی دارد . لفظ سیمرغ اصلش مرکب از مرغ به اضافه سئنه به معنی شاهین یا باز دارد .

 

در ادب غیر حماسی ایران نیز به معنی وجود نا پیدا و بی نشان و غالبا کنایه از انسان کامل دارد که از دیده ها پوشیدسه است . معنای سمبلیک : به معنی آرزو ، آتش ، آزادی ، اعتقاد ، اقتدار ، الوهیت ، الهام ، امپراطوری ، بردباری ، بی پروایی ، پاکدامنی ، پرهیزکاری ، پیروزی ، تحمل و ... است .

 

در اساطیر ایران سلطان پرندگان ، او سه بار شاهد ویرانی دنیا بوده و از کلیه علوم دوران ها آگاهی دارد از این رو نماینده خدایان است .

 

از جمله نقوش آن می توان از دستبند زرین مربوط به دوره هخامنشی مکشوفه از گنج سیحون و نقش آن بر روی پارچه ها و گچ بری های ساسانی نام برد .

دکتر بتسابه مهدوی

27 فروردین 96

عکس نوشته 26 فروردین 1396

نقش مهر یا میتره

دکتر بتسابه مهدوی

 

مهر یا میتره خدای مهمی در تاریخ بسیاری از کشور ها ی مختلف و در ادوار گوناگون بوده. مهر که نخست در هزاران سال پیش پرستیده می شد ، هنوز  مورد احترام زردشتیان است . در اوستا مهر از گروه بزرگترین ایزدان است . در ایران تصویر پردازی اساطیری تنها به این منظور به کار گرفته شده که شخصیت خدای (( عهد و پیمان )) را نمایان می کند . مهر کسی است که از نظم یا راستی محافظت می کند . 

 

ایرانیان بالطبع ایران را سرزمین ((پیمان )) به شمار می آورند و می دانیم که جنگجویا ن پیش از رفتن به جنگ با کشورهای ضد مهر بر یال اسب هایشان به درگاه مهر دعا می کنند و یکی از تاریخ نویسان رومی روایت می کند که ؛ شاه ایران پیش از رفتن به جنگ همراه با سرداران و کارگزاران خویش همگی به گرداگرد صفوف مردان مسلح می گشتند و به خورشد و مهر و آتش مقدس جاویدان نماز می گذاردند.

 

یکی از جشن های بزرگ که مهرگان نامیده می شود به افتخار ( مهر ، داور سرزمین ایران ) هنوز در میان زردشتیان به مدت پنج روز با شادمانی فراوان بر پا می گردد .   در کتیبه های هخامنشی این اسم به املا و تلفظ اوستایی آن ( میثر ) آمده است . در سانسکریت میترا و در پهلوی میتر و در پارسی امروز مهر خوانده می شود .

 

کهن ترین سند نوشته شده از نام آن ( لوح گلینی ) است متعلق به 1400 سال ق. م و به سال 1907 در کاپادوکیه در محلی به نام بغاز کوی پیدا شده است .   میترا ذات پیمان است و کهن ترین و اسرار آمیزترین خدای آریایی است . معنای لفظی آن با اتصال و دوستی مرتبط و نقش اساسی او در وجود جوامع کوچک روستایی و در جوامع بزرگ جهانی حکایت دارد. او را خدای خورشید نیز دانسته اند. 

 

مبانی اعتقادی کیش مهر

مهر پرستان معتقد بودند که زندگی در این جهان آخرین مرحله وجود نیست . روح بعد از مرگ از بدن جدا می شود و در عالم دیگر با مهر داوری می شود اگر نیکوکار باشد به بهشت و اگر بد کار باشد به دوزخ می روند . ارواح می توانند با زندگانی ارتباط داشته و در امور آن ها دخالت می کنند . اعتقادات پس از مرگ این آیین به مذاهب بعد نفوذ یافت و در نقوش و حجاری ها ظاهر شد . از مبانی اعتقاد دیگر کیش مهر مبارزه با اهریمن است . مهر خدای روشنایی است . تصویر گاو نر در مراسم قربانی و ...

دکتر بتسابه مهدوی

26 فروردین 96

عکس نوشته 23 فروردین 96

گل نیلوفر

دکتر بتسابه مهدوی

 

نیلوفر، نیلو، نیلوپره، نیلیر یا پیچک یا لوتوس نام همگانی یک گروه از گل و گیاهانی است که در فارسی گل آبزاد یا گل زندگی و آفرینش و یا نیلوفرآبی نامیده می شود.

در اساطیر کهن ایرانی گل ناهید به شمار می رفته است.

ناهید، تصور اصلی مادینه هستی در روایات دینی ایران قدیم بوده که از جهاتی با اعتقاد هندیان باستان مشابه است. در روایات کهن گل نیلوفر را جای نگهداری تخمه یا فر زردشت که در آب نگهداری می شده می دانستند از اینرو نیلوفر با آئین مهر پیوستگی نزدیک می یابد و خوشبو بوده است.رنگ کبود آن گاهی مظهر ماتم و عزا به حساب می رود.

 

-       جشن نیلوفر:

جشنی بوده که ایرانیان باستان بر پا می کرده اند سمبل و نشانه زندگی و آفرینش ابتدای آن در آیین مهر ظهور پیدا می کند به گفته بودا صحنه زایش مهر نمونه آن در نقش برجسته پلکان شرق آپادانا در جاهای مختلف نقوش برجسته می توان دید.

بیشتر نقوش گیاهی در زمان هخامنشی یا به صورت تک یا با ترکیب حیوانات در حجاری در نقش آدم شیر به صورت اساطیری و با کلاه آشوری است.

از نقش ریتون و ساغرهای فارسی ، ظروف سنگی بزرگ دیده می شود.

دکتر بتسابه مهدوی

23 فروردین 96

عکس نوشته 21 فروردین 96

نقش شاهین یا عقاب

دکتر بتسابه مهدوی

 

در اساطیر ایرانی جای خاصی دارد در افسانه های آفرینش به نام پیک خورشید. در کشتن گاو نخستین با مهر همکاری کرده در برخی توصیف ها اهورامزدا به سر عقاب تشبیه شده که شاید مقصود همان سئنه یا سیمرغ باشد (در اوستا).

عقاب زرین در قدیم نشانه علم ایرانیان بوده در شاهنامه (درفش عقاب پیکر ایران) یاد شده است علامت امپراطوری ایران، سلطان پرندگان تنها پرنده ای که در خورشید خیره می شود.

دشمن مارو ماهی مظهر خورشید برخورد ابر با خورشید ستیز میان ما ر و عقاب می دانند.

پیکرهای با سرعقاب: نشانه چیرگی عقل برزور است.

عصای سلطنتی با پر عقاب در هند: علامت ما در زمین.

 

عقاب با سر شیر

علامت ستیز بین تاریکی یا دنیای (اسفل) (شیر) و دنیای روشنایی در دوره هخامنشی پرواز عقاب به فال نیک گرفته می شد و از این رو (الوهیت یا عقاب) پرچمی زرین با نقش عقاب همواره در پیشاپیش سپاهیان هخامنشی با شکوه و جلال در اهتراز بوده است.

درباره ی نقوش مربوط به عقاب از نشانه قدرت را می توان در یکی از سرستون های تخت جمشید یافت که به صورت سمبل عقاب شیر نمایان است و در جایی به سمبل آب بودن اشاره کرده است.

به طور کلی در هر صورت عقاب ، این نماد قدرت، زایندگی حیات در دوره اسلامی شخصیت دیگر یافت، نماد حیات تبدیل به مظهر مرگ و نیستی شد.

شاهین پرنده ای است بلند آشیان، سبکسر، تند نگاه، تیز بانگ، ستبر نوک، سهمگین چنگال با عمر طولانی در توانایی و شکوه سرآمده پرندگان و شاه مرغان در فارسی «آله» نامیده می شود.

دکتر بتسابه مهدوی

21 فروردین 96

عکس نوشته 20 فروردین 1396