اهورامزدا در گاهان

دکتر بتسابه مهدوی

 

محور اصلی این سرودها، یکتاپرستی و یکتاجویی است. از این رو، باور به خدایان متعدد به طورکامل ناپسند دانسته شده است. او در گاهان به عنوان خدایی یگانه، عاری از تجسیم و ترکیب، هستی بخش توانا، همه چیز دان،  ازلی و ابدی، آفریننده همه چیز، پدر، سامان آفرینش (اشه)،  عقل محض و سرچشمه همه خوبی ها، همیشه همان، تواناترین، دادگرترین، سازنده منش نیک، بخشنده خرد پاک و اندیشه روشن، رسایی و جاودانی، بخشاینده نیکی‌ها و افزونی‌ها، خدای نگاهدارنده، سلامتی بخش، کاهن‌ترین کاهنان، مقدس، تولید کننده ثروت، پادشاهی که به میل خود حکومت می‌کند، آزاد منش، کسی که نه فریب داده و نه فریب می‌خورد، حکیم‌ترین حکما، تابان، پرشکوه، بزرگترین، بهترین، زیباترین، باثبات ترین، کامل‌ترین وسخی‌ترین روح، خیر محض و خدای نیکی و خوبی، دوست، نیک اندیش،  معرفی می شود. 

 

براساس این سروده‌ها فقط یک خالق وجود دارد و هیچ خدای دیگری، هم پایه او درنظرگرفته نمی شود. در حقیقت اهورامزدا وجودی است که قابل مقایسه با خصوصیات مشخصه بشری نیست. ستایش‌ها در اوستا همیشه با نام اهورامزدا آغاز می‌شود. براساس باور وحدت وجود، ستایش و بزرگداشت هر جزء از طبیعت مانند آب، خاک، ... و هرآنچه سود رسان و زندگی بخش است، در واقع اعتراف به یکتایی و بزرگی اوست.

 

نمایش صفات بشرگونه برای خداوند، در گاهان بسیار نادر است، و با مطالعه این موارد، برمی‌آید که انعکاس چنین باوری در تعداد معدودی از بندهای گاتها، تنها به جهت زیبایی و ضرورت شعری می‌باشد،  و به هیچ عنوان نمی توان او را توصیف کرد. در این مجموعه کهن، به شیوه‌ای روشن و بی پیرایه می‌توان روح اصلی و پیام حقیقی دین مزدیسنا را که همان اعتقاد به خدای واحد است، آن چنانکه زرتشت، پیامبر موحد ایرانی، تبیین کرده بود، دریافت.

 

از نظر زرتشت تنها اهورامزدا شایسته پرستش است. تو باید آن کس را با ستایش و پارسایی خود بستایی که همیشه مزدا اهورا نام دارد. همچنین می گوید: کسی که به ضد دروغ پرست با زبان و اندیشه و دست ستیزگی کند، خوشنودی مزدااهوره را به جای آورد.  زرتشت عظمت و جبروت را مختص اهورامزدا می داند و او را آفریننده یکتا و خداوند توانا می داند.

 

وی در یسنا چهل و چهارم با یک زبان شاعرانه درباره توحید و اقتدار خداوند می گوید: «از تو می پرسم ای اهورامزدا کیست پدر راستی؟ کیست نخستین کسی که راه سیر خورشید و ستاره بنمود؟ از کیست که ماه گاه تهی است و گاهی پر؟ کیست نگهدار زمین در پایین و سپهر در بالا؟ کیست آفریننده آب و گیاه؟ کیست که به باد و ابر تندروی آموخت؟ کیست آفریننده روشنایی سودبخش و تاریکی، کیست که خواب و بیداری آورد؟ کیست که بامداد و نیمروز و شب قرار داد؟ و دینداران را به ادای فریضه گماشت؟ کیست آفریننده فرشته مهر و محبت آرمئیتی؟ کیست که از روی دانش و خرد احترام پدر در دل پسر نهاد؟» پس از اتمام این پرسشها زرتشت در پاسخ چنین می گوید: «من می کوشم مزدا که تو را به توسط خرد مقدس و آفریدگار کل به درستی بشناسم.» اهورامزدا خیرخواه بندگانش است و ستایش ایشان را می شنود. 

 

در گاهان سپنته مئینیو از اهورامزدا متمایز عنوان شده است و نسبت به او در درجه پایین تری قرار ردارد. اما بعدها در سنت زرتشتی با اهورامزدا یکی دانسته می شود. درحقیقت سپنته مئینیو واسطه ای میان جهان مینوی و گیتی می باشد و شناخت او تنها از راه خرد حاصل می شود، زیرا مزدا از طریق خردش آفریننده است و سپنته مئینیو مظهر آفرینندگی اوست.

بنابراین براساس گاهان و سنت زرتشتی چنین برمی آید که سپنته مئینیو و اهورامزدا یکی هستند.

دکتر بتسابه مهدوی

28 بهمن 1395

تهران