عید عروج عیسی مسیح

دکتر بتسابه مهدوی

 

بیست و پنجم ایار ماه آشوری (= 25 می میلادی)

برابر با  4 خرداد در گاهشماری ایرانی هنگام جشن عروج عیسی مسیح و جشن «کلوسولاقا»یا «عروس آریایی» نزد آشوریان ایران.در این روز آشوریان بر اساس یک رسم ملی - مذهبی به بیرون از شهر می روند و جشن می گیرند.

 

در این روز دختران کوچک با پوشیدن لباس عروسی و گرفتن سبدی از آذوقه در دست، میان مردم می گردند و اعاناتی برای مستمندان جمع آوری می کنند.

 

این کار نمادین، یادآور نبرد میان آشوریان و «تیمور لنگ» است که در آن آمدن زنان با لباس عروسی به میدان جنگ باعث تهییج روحیه ی آشوریان و شکست تیمور شد.

دکتر بتسابه مهدوی

12 دی 1395

تهران

تناسخ

دکتر بتسابه مهدوی

 

تناسخ :بازگشت روح به پیکرهاى گوناگون در دنیا براى تحمل کیفر یا بهره مندى از پاداش اعمال

 

تناسخ از ماده «ن ـ س ـ خ» و به معناى جابه جایى ، زایل ساختن ، باطل کردن و از بین بردن چیزى است با چیزى دیگر که در پى آن مى آید ، از این رو به آمد و شد زمان ها که در پى یکدیگر صورت مى گیرند «تناسخ ازمنه» گویند.

 

تناسخ در اصطلاح که از آن به تقمص نیز تعبیر مى شود (Metempscose)، عبارت است از انتقال نفس ناطقه از بدنى به بدنى دیگر در دنیا براى تحمل کیفر یا برخوردارى از پاداش اعمال پیشین و رسیدن به کمال و آن بر 4 قسم است، زیرا انتقال یا به پیکر انسان (نسخ) یا حیوان (مسخ) یا درختان و گیاهان (فسخ) یا جمادات (رسخ) است.

 

البته تناسخ مصطلح غیر از مسئله «ادوار و اکوار هزارگانى» است که جمعى از منجمان و فلاسفه ایرانى، یونانى، بابلى و هندى، به ویژه حکماى خسروانى مانند شیخ اشراق به آن اعتقاد داشتند و بر اساس آن پس از هر دوره اى همه اوضاع جهانى تجدید مى شود، گرچه مى توان گفت این هم نوعى تناسخ است.

 

 

پیشینه اعتقاد به تناسخ:

برخى ریشه اعتقاد به تناسخ را به چند قرن قبل از میلاد بازگردانده اند. برخى زادگاه اصلى آن را هند و چین و مصردانسته اند؛ نیز بر اساس احتمال، گفته شده این عقیده در میان مردم پس از عصر حضرت نوح علیه السلام پدید آمده و شاهد این مدعا تصریح آنان به این جملات است که زنده مى شویم و مى میریم؛ ولى برانگیخته نمى شویم .

از مانوى ها، سمنى ها، برهمانیان، بودائیان و صابئین و برخى از یهودیان، مسیحیان و مسلمانان نیز اعتقاد به این پندار باطل، نقل شده است؛ یهودیان گفته اند: ما در کتاب دانیال یافته ایم که خدا بُخْتَ نُصَّر را به صورت درنده اى مسخ کرده است تا عذاب خویش را ببیند و در پایان به صورت موحد مبعوث شود.

عده اى تناسخ را نشانه خاص نحله هندى دانسته  و منشأ احترام کنونى آنان براى حیوانات را همین عقیده مى دانند و حتى معتقدند که مانى در زمان تبعید از ایرانشهر وقتى به سرزمین هند رسید، تناسخ را از آنجا فراگرفت و به مذهب خویش آورد. سپس این عقیده در ارکان دین خرمى، سنباد، استاسیس و مقنع پدید آمد.

به باور برخى، این عقیده را زردشت و ساسان پنجم از هند به ایران آوردند. برخى از اعراب نیز معتقد به تناسخ شدند.

اعتقاد به تناسخ بعد از اسلام در زمان دولت بنى عباس به تدریج از طریق هندى ها و ایرانى ها داخل حوزه اسلام شد و گروهى از معتزله به نام حابطیان (خابطیان) معتقد شدند که گناه آدم (طه/20،121) موجب خروج او از بهشت شد و روح او به صورت مردم یا جاندار به دنیا گسیل شد.

فرقه هاى غالى شیعى نظیر بیانیه، جناحیه، خطابیه، رواندیه و نیز برخى از صوفیه و حلولى ها، نصیرى ها، دروزى ها، سبائى ها (که برخى آنان را ساخته دست شیعه مى دانند)، کیسانیه و اخوان الصفا (که انتقال روح انسان به جمادات و نباتات را جایز شمرده اند) نیز به گسترش این عقیده دامن زده اند.

در مغرب زمین، بزرگان فلسفه غرب از 6 قرن پیش از میلاد نظریه بازگشت ارواح و تناسخ را مطرح کرده اند و برخى یونانیان معتقد به آن، تلاش در جهت تطهیر باطن و روح را موجب رهایى روح از حلول در جسم زمینى دیگر مى دانسته اند.

از دو گروه «نیوزفیون» و «والاسبریتیون» به عنوان مشهورترین مذاهب قائل به تناسخ در اروپا یاد مى شود و احتمالاً نظریه تحول داروین تحت تأثیر این اندیشه بوده است.

بسیارى از فلاسفه و روانپژوهان کنونى غرب نیز درصدد احیاى آن برآمده اند.

 

 

اقسام تناسخ

 

تناسخ به لحاظ قول به وقوع آن نسبت به همه یا بخشى از ارواح، دو قسم است:

1. نامحدود:

نفوس همه افراد بشر پیوسته و در همه دوره ها به هنگام مرگ از بدنى به بدن دیگر منتقل مى شوند و براى این انتقال از نظر افراد و زمان محدودیتى نیست.

2. محدود:

فقط آن گروه که از نظر حکمت نظرى و عملى در درجه پایین قرار دارند و نفس آنان آینه معقولات نبوده، در مرتبه تخلیه نفس از رذایل، توفیق کامل به دست نیاورده اند، براى تکمیل در هر دو قلمرو و پیوستن به عالم نور، بار دیگر به بدنى دیگر تعلق مى یابند؛ ولى افراد کامل از نظر حکمت نظرى و عملى، به جهان مجردات و مفارقات مى پیوندند.

 

گونه هاى تناسخ محدود

 

1. تناسخ نزولى:

در این تصویر، نخستین منزل نفس، بدن انسانى است که باب الأبواب براى حیات بدن هاى حیوانى و نباتى نام گرفته است. بر اساس این فرض از تناسخ، نفوس کامل سُعَدا پس از مفارقت از بدن، به عالم نور مى پیوندند و نفوس متوسط و ناقص سعدا و نیز همه طبقات نفوس اَشقیا یکسره از بدنى به بدنى نازل تر، اعم از انسان، حیوان، گیاه و جماد، منتقل مى شوند، براین اساس، هر حیوانى سابقه انسانیت و هر گیاهى سابقه حیوانیت و هر جمادى هم سابقه گیاهى دارد؛ اما اینکه نفس انسان به بدن چه نوع حیوانى تعلق مى گیرد، به اخلاق و ملکات کسب شده وى بستگى دارد.

2. تناسخ صعودى:

در این تصویر، سزاوارترین موجود براى پذیرش نفس جدید، گیاه است و مزاج انسانى نفسى را مى طلبد که از درجات گیاهى و حیوانى گذشته باشد، پس هر انسانى سابقه گیاهى و حیوانى دارد.

 

 

جماعتی از صوفیّه معتقدند که مرگ و عود و رجعت، همه در تحت اختیار و وابسته به میل و اراده خود اولیاست؛ یعنی با اراده خود می میرند و با خواست خود رجعت می کنند، و بازگشت ایشان وقتی است که به میل و رغبت، طالب اصلاح جامعه و تعلیم و تربیت روحانی بشر باشند. در این صورت، دوباره در هیکل و اندام و قیافه دیگر به این نشأه باز می گردند.

به اعتقاد این طایفه، انتخاب قالب جسم عنصری نیز در تحت اختیار همان روح است.

 

ملاصدرا و پیروان او متمایل به این عقیده شده اند که نفس انسانی خلّاق بدن است؛ یعنی طبیعت و جسم طبیعی هم از مراتب نفس است.

 

مولوی نیز معتقد است که بدن سایه و پرتو روح‌، و به یک اعتبار، مصنوع روح است.

جسم، سایه سایه دل است

جسم کی اندر خور پایه دل است

باده از ما مست شد نی ما از او

قالب از ما هست شد نی ما از او

ما چو زنبوریم و قالب ها چو موم

خانه خانه کرده قالب را چو موم( مولوی، دفتر اول،‌بیت 1813)

 

 

استاد جلال الدّین همائی معتقد است که اتّحاد نفس و بدن، به مشابه ای است که گویی هر دو در حقیقت یکی است؛ یعنی بدن عنصری ظهور نفس است در عالم شهود جسمانی و نفس جلوه تر است در نشأه روحانی. این نفس بعد از مفارقت از این جهان، جامه یی از بدن مثالی، که متناسب با نشأه ملکوتی برزخی باشد، می پوشد و بدان صورت متمثّل می گردد. و آن خود جسم برزخی صعودی است که از صفات و ملکات نفسانی متکوّن می شود (همائی، 1360، ج2، ص 864).

 

اهل تناسخ، بنابر نظر شیخ عزیز نسفی، می گویند نفوس جزوی از عالم علوی به این عالم سفلی به طلب کمال آمده اند و کمال بی آلت نمی توانند حاصل کنند. آلت نفوس جزوی قالب است، پس قالب را خود به قدر استعداد و کمال خود می سازند. نفس جزوی، اول صورت نباتات و اشجار پیدا می کند. بعد صورت حیوان و سپس صورت انسان.

اول صورت انسان، صورت زنگیان است به نام نفس انسانی تا به درجه حکما برسد. در این مرتبه، نامش نفس ناطقه است تا به درجه اولیا برسد که نام وی نفس قدسی است. باز به درجه انبیا برسد به نام نفس مطمئنّه. چون به درجه کمال رسید، از دوزخ خلاص یافت و به درجات بهشت رسید. چون به درجه اولیا رسید، از درجات بهشت درگذشت و به نفس کلّ‌ و عقل کلّ که بهشت خاصّ است، رسید. چون به درجه انبیا رسید، به خدا رسید و دیگر محتاج آلت نماند.

برخی، تناسخ جسمی را عرضی و تناسخ روحانی را طولی نامیده اند و دومی را عبارت می دانند از تعلّق روح در عالم برزخ به بدن برزخی مناسب با اخلاق و اعمال فرد و تجسّم اعمال او در نشئه دیگر، یعنی عالم برزخ. اخبار بسیاری راجع به تجسّم اعمال خلایق از پیامبر(ص) و ائمه(ع) وارد است که می توان گفت این قسم تناسخ صعودی از مذهب اسلام است.

بسیاری از متکلمان و محدّثان مانند شیخ مفید به این تناسخ قائلند و در کتب بزرگان حکمای اسلام چون محقق طوسی و شیخ بهاءالدّین و ملاصدرا و مرحوم فیض کاشانی و... به صحّت آن قائلند. در صورتی که همه بالعقل و الضروره و الاجماع، تناسخ دنیوی، یعنی تعلق روح به بدن دیگر در همین دنیا را باطل می دانند(الهی قمشه ای، 1335، ص 315) .

 

 

شبهه تناسخ در آثار مولوی

در مثنوی شریف و فیه مافیه و دیوان کبیر و دیگر سخنان منسوب به مولانا و در آثار مولویه، مانند ولدنامه، عباراتی دیده می شود که موهم عقیده تناسخ است.

استاد همائی می گوید: هیچ کدام از سخنان، حتی آنچه به شیخ نسفی نسبت داده اند؛ دلیل قاطع بر تناسخ مصطلح نیست و آنچه از مقوله تعاقب افراد انسان کامل، و ظهور اولیا در هر عصر و زمان و اتحاد جان های شیران خدا گفته اند، محمول است بر ظواهر و سریان هویّت واحد در مظاهر مختلف و وحدت نورانی و روحانی، همچون اقتباس کواکب گوناگون از نور یک خورشید و اشتعال شمع های مختلف شکل از یک مشعل، نه بر سبیل تناسخ؛ و نیز پاره ای از سخنان تناسخ نمای آن طایفه ممکن است ناظر به تطوّر اشکال و هیأت و اقتضای ذاتی صفات و ملکات روحانی باشد که برحسب مواطن و مقامات در قوس صعود و نزول و برزخ صعودی و نزولی، عارض روح انسان می شود و از این قبیل است آنچه در عالم ملکوت و برزخ صعودی به صور جهنمی و بهشتی و اشکال دیوی و ملکی متشکّل می گردد.

گاهی هم مبتنی بر تفنّن ادبی و تصنفّات شاعرانه است؛ چنان که در بیان مشابهت اخلاقی و فکری دو تن که یکی زنده و یکی از گذشتگان باشند، گوییم روح او در تن این حلول کرده و مقصود ما مبالغه در هم خویی و همانندی آنها در صفات و ملکات و احوال و عادت است، نه تناسخ و انتقال روح بدن شخص گذشته به قالب حاضر(همائی، 1356، ص 881) . مولوی معتقد به آن نوع رجعت است که مربوط به تجدّد امثال و حرکت جوهری است: «پس تو را هر لحظه مرگ و رجعتی است» .

 

بوی تناسخ در سخنان مولوی

1. در دفتر پنجم، تحت عنوان « پاک کردن آب همه پلیدی ها را و باز پاک کردن خدای تعالی آب را از پلیدی» ، تحقیق عرفانی دقیق دارد.

آب چون پیکار کرد و شد نجس

تا چنان شد کاب را رد کرد حس

حق ببردش باز در بحر صواب

تا بشستش از کرم آن آب آب

سال دیگر آمد او دامن کشان

هی کجا بودی به دریای خوشان(مولوی، دفتر پنجم، بیت 986)

 

1. اهل تناسخ به 3 قیامت معتقدند: قیامت صغری پایان هر دوره هزار ساله است. قیامت کبری پایان هر دوره هفت هزار ساله و قیامت عظمی پایان هر دوره چهل و نه هزار ساله که متعلق به هفت کوکب باشد.

2. در تناسخ حقیقی انفصالی، جدا شدن روح از کالبدی و انتقال بی درنگ آن به کالبدی دیگر است. در تناسخ حقیقی از تکمیلی ارادی، که به عزیزالدّین نسفی نسبت داده اند، اینکه روح عارفان بزرگ بعد از مفارقت از این پیکر خاکی ممکن است دوباره در پوشش و حلیه پیکری دیگر بازگشت کند. نسفی جز این تناسخ، به تناسخ بروز نیز عقیده داشته که مراد از آن پیوند روح مرده با موادی است که درخور حیات اند، اما هنوز رایحه حیات را نشمّیده اند.

3. در تناسخ مجازی اتّصالی، روح بعد از استکمال بی آنکه دوباره به دنیا بازگردد، به عالم برزخ می رود و در پیکر برزخی خود درمی آید؛ اما مراد از تناسخ مجازی ملکوتی، آشکاری و ظهور بواطن آدمیان بر گونه حیوانی، انسانی یا فرشتگی است. از نظر عموم عرفا و حکما و متکلمان مسلمان به استثنای معدودی، تناسخ از نوع حقیقی مردود است، اما تناسخ از نوع مجازی آن را صحیح می دانند.

4. مولوی نیز معتقد است که بدن سایه و پرتو روح و به یک اعتبار مصنوع روح است.

5. مولوی معتقد به آن نوع رجعت است که مربوط به تجدّد امثال و حرکت جوهری است.

6. مولوی معتقد به یک نوع تناسخ است که آن را تناسخ ملکوتی یا تشابه و اتّحاد ارواح گویند.

7. مولوی تناسخ تمثّلی را می پذیرد یعنی که روح به صورت جسمانی متمثل گردد، نظیر اینکه جبرئیل به صورت «دحیه کلبی» بر حضرت رسول(ص) نازل می گشت. هم چنان که به صورت بشر تمام بر حضرت مریم نمودار شد.

8. مولانا به نوعی تناسخ که بدان تناسخ تکمیلی یا تناسخ کمّلان گویند، باور داشت.

9. مولانا قائل به بدن نامرئی است که آن را جسد هور قلیایی نیز نامیده اند و از درهای بسته عبور می کند. البته، این عقیده از مواریث حکمای فهلوی ایرانی است. این کالبد، جوهر و ملکوت کالبد عنصری است.

10. مولانا قائل است که از عهد رسول الله(ص) به بعد مسخ جسمانی برداشته شد، اما مسخ روحی و باطنی همچنان برقرار است.

دکتر بتسابه مهدوی

24 آذر 1395

تهران

ارتباط با ما از راه کانال

https://telegram.me/naghshnegareh

کارما

دکتر بتسابه  مهدوی

 

کارما واژه ای است سانسکریت‌ به‌ معنای‌ «متعادل‌ کردن‌». همچنین‌ می‌توان‌ آن‌ را چنین‌ معنی‌ کرد که:‌ هر عملی‌، عکس‌العملی‌ در پی‌ دارد. این ‌مفهوم‌ به‌ اصل‌ علت‌ و معلول‌ مربوط‌ می‌شود. اگر به‌ کسی‌ بدی‌ کنی‌ انرژی ‌آن‌ باید متعادل‌ شود. این‌ را می‌توان‌ چنین‌ معنی‌ کرد که‌ آن‌ شخص‌ زمانی ‌دیگر رفتاری‌ مشابه‌ آن‌ با شما خواهد داشت، یا این‌ که‌ زمانی‌ پیامدهای‌ اعمالتان‌ را درک‌ خواهید کرد و تصمیم‌ خواهید گرفت‌ که‌ نگرش‌ و رفتارتان ‌را عوض‌کنید. زمانی‌ که‌ به‌ درک‌ فکر یا عملتان‌ نایل‌ شوید مقداری‌ از نیروی‌ کارمایی‌ آزاد می‌گردد. معمولاً با انجام‌ عملی‌که‌ اشتباهتان‌ را اصلاح ‌نماید خودتان‌ انرژی‌ را به قدر کافی‌ تغییر خواهید داد تا اینکه‌ دیگر در زیر بار عقوبت‌ کارمایی‌ نباشید.

 

به عنوان‌ مثال‌ اگر فردی‌ منفی‌ و ریاکار بوده‌اید و بعداً خود را اصلاح‌نموده‌اید، احتمال‌ دارد که‌ اعمال‌ خطایتان‌ کاملاً پاک‌ شود؛ یعنی‌ آن‌ را متعادل‌ نموده‌اید.

 

اگر چه‌ کارما به‌ معنی‌ متعادل‌ کردن‌ است‌ اما اغلب‌ آن‌ را به‌ معنی‌ پرداختن‌ هزینه‌ای‌ برای‌ اعمال‌ بد می‌دانند. ممکن‌ است‌ معنای‌ کارمای‌ خوب‌ اشتباه‌ فهمیده‌ شود؛ اما به نظر می‌رسد که‌ انجام‌ اعمال‌ خوب‌ به‌ منظور کسب‌ کارمای‌ خوب‌ نتیجه‌ای‌ عالی‌ دارد. اما با این‌ وجود اگر شخصی‌ به‌ این ‌موضوع‌ وابسته‌ شود ممکن‌ است‌ کارمای‌ خوب‌ در زمان‏های‌ نامناسب‌ و به ‌طرزی‌ عجیب‌ به‌ سراغش‌ بیاید.

 

کارمای‌ بد را می‏توانیم‌ فقدان‌ رشد و درک‌ بشماریم‌ که‌ فقط‌ ضربات‌ سخت‌ اتفاقات‌ نامطلوب‌ می‌توانند موجب‌ آن‌ شوند. به عنوان‌ مثال‌ رفتار ظالمانه‌ داشتن‌ با دیگران‌ می‌تواند باعث‌ شود که‌ بعداً در زمان‌ دیگری ‌خودمان‌ رفتار ظالمانه‌ای‌ را تحمل‌ نماییم که نتیجه آن،‌ توجه‌ و محبت‌ نسبت‌ به‌ دیگران‌ خواهد بود. اگر واقعاً از زاویة‌ گسترده‌تری‌ به‌ نگاه‌کنیم‌، شاید چیزی‌ بنام‌ «کارمای‌ بد» وجود نداشته‌ باشد. می‌توان‌ آن‌ را به عنوان‌ فرصتی‌ در نظر آورد که‌ به‌ ما کمک‌ می‌کند رشد کنیم‌ و راهی‌ برای ‌بهتر بودن‌ را درک‌ نماییم‌. کارمای‌ خوب‌ می‌تواند تنها چیز ساده‌ای‌ در ردیف‌ آرامش‌ فوق‏العاده‌ و عشقی‌ باشد که‌ به دست‌ می‌آید؛ که‌ عشق‌ غیر شرطی‌ و ارائه‌ خدمت‌ عاشقانه‌ و داوطلبانه‌ به‌ دیگران‌ موجب‌ آن‌ بوده‌است‌.

 

کارما ممکن‌ است‌ به صورت‌ عشق‌، نفرت‌، طمع‌ یا دیگر احساسات‌ و تمایلات‌ بروز کند. این‌ پدیده‌ به صورت‌ انرژی‌ تظاهر پیدا می‌کند که‌ می‌بایستی‌ متعادل‌ گردد. زمانی‌ که‌ خود را دچار احساس‌ خاصی‌، نظیر عشق‌ یا نفرت می یابید‌، ممکن‌ است‌ بخواهید از منشأ آن‌ اطلاع‌ پیدا کنید.

 

پس‌ از آن‌ که‌ کسی‌ از نوع‌ کارمای‌ ورای‌ یک‌ موقعیت‌ مطلع‌ می‌شود، مقدار زیادی‌ از قدرت‌ آن‌ کارما آزاد می‌شود و فرد چندان‌ در سطیره‌ آن ‌باقی‌ نمی‌ماند. گاهی‌ اوقات‌ علت‌ کارمایی‌ مخفی‌ و پوشیده‌ می‌ماند تا زمانی که‌ شخص‌ به قدر کافی‌ تجربه‌ بیندوزد تا رشد مطلوب حاصل‌ شود.

 

تمام‌ اتفاقاتی‌ که‌ برای‌ افراد حادث‌ می‌شوند ناشی‌ از کارما نیستند. بسیاری‌ از اوقات‌ اتفاقی از طریق‌ ابعاد ژنتیکی‌ عمل‌می‌کند که یا موجب رشد شخص و یا موجب رشد دیگران می‏شود.

دکتر بتسابه مهدوی

5 آبان 1395

تهران

مانویت

دکتر بتسابه مهدوی

مانویت در فاصله میان ظهور مسیحیت و اسلام پدید آمد و در مدت کوتاهى فراگیر شد و پیروانى پرشور برای خود پیدا کرد.

 

مانویت ترکیبى است از اعتقادات صابیان، بوداییان، زردشتیان و مسیحیان.

 

اصول عرفانى و انسانى این آیین به گسترش آن شتاب داد و آن را در شرق تا چین و در غرب تا مرکز اروپا پیش برد.

 

حاکمان ایران و روم و سرزمینهاى دیگر با مانویان، خصومت کردند و دسته دسته آنها را کشتند و سرانجام، محکمه تفتیش اروپا، آخرین گروه مانویان را در قرن سیزدهم میلادى نابود کرد.

 

سرگذشت مانى

 

مانى در یک خانواده ایرانى در شهر بابل به سال 216 م . متولد شد. پدرش پاتک نامیده مى‌شد که از همدان به بابل رفته و آیین صابیان را پذیرفته بود.

 

مانى در سال 228 م. ادعاى رسالت کرد و براى تبلیغ آیین خود به سرزمین‌هاى مختلف رفت. (با توجه به منابع فعلی، تایید یا رد رسالت مانی، بسیار دشوار است)

 

وى به سال 243 م. هنگام تاجگذارى شاپور اول نزد او آمد و وى را به دین خود دعوت کرد. شاه از او استقبال کرد او نیز کتابى به پهلوى ساسانى نوشت و آن را شاپورگان نامید.

 

وى براى تبلیغ دین خود به آسیاى میانه نیز سفر کرد و پس از بیست سال در زمان بهرام اول به ایران بازگشت.

 

این پادشاه با مانى دشمنى کرد و او را در سال 274 م . کشت.

 

پیروان مانى پس از او مانویت را تبلیغ کردند و حتى آن را به قسمتهایى از اروپا و چین گسترش دادند.

 

بیشتر مانویان در آسیاى میانه بودند. این آیین بر اثر فشار زردشتیان و مسیحیان ضعیف شد.

 

اقلیت‌هایى از مانویان در مناطقى مانند بوسنى هرزگوین تا قرنها باقى ماندند و سرانجام نابود شدند.

 

برخى از نهضتهاى ملى ایرانیان در قرون نخست اسلام از مانویت الهام مى‌گرفت همچنین برخى زندیقان قرون نخست اسلام گرایشهاى مانوى داشتند.

 

شیوه تبلیغی مانویان

 

مانویان برای گسترش آیین خود شیوه خاصی را اتخاذ کردند و آن این بود که در هر منطقه جغرافیایی که نفوذ می‌‌کردند نام خدا و ایزدان و اهریمنان اصلی دین را با حفظ ویژگی‌‌ها به نام اساطیر و شخصیت‌ها و قهرمانان آن منطقه در می‌آوردند. اینگونه بود که پیروان جدید با این دین احساس بیگانگی نداشتند.

 

منابع مانوى

 

بسیارى از منابع مانوى قرن‌ها پس از ظهور اسلام وجود داشته و مطالبى از آنها در کتب تاریخى قدیم نقل شده است.

 

این کتاب‌ها اندک اندک از میان رفت تا اینکه اخیرا مقدار زیادى از آثار مانوى در شهر تورفان در ترکستان چین از خاک بیرون آمد.

 

یکى از نوآوری‌هاى مانى این بود که با در نظر گرفتن بیسوادى عموم مردم، از نقاشى استفاده مى‌کرد و علاوه بر نوشتن مطالب دینى، آنها را نقاشى مى‌کرد و مجموعه‌اى به نام ارژنگ پدید آورده بود که بقایاى آن اخیرا کشف شد. برخى از کتابهاى دیگر او و پیروانش نیز مصور بودند.

 

6 کتاب زیر قطعاً توسط مانى نوشته شده است:

 

1. شاپورگان که به زبان پهلوى بوده و قطعاتى از آن در تورفان کشف شده است؛

 

2. انگلیون (انجیل) این کتاب مصور بوده و احتمالا ارژنگ همان است؛

 

3. گنجیه زندگان شامل احکام؛

 

4. پراگماتیا (کتاب جامع)؛

 

5. کتاب رازها؛

 

6. کتبا دیوها؛

 

تعالیم و مبانى

 

مانى مى‌گفت: «حکمت و حقیقت الهى را پیامبران در زمانهاى مختلف و سرزمینهاى گوناگون نشر دادند. روزگارى بودا در هندوستان، زمانى زردشت در ایران، هنگامى عیسى در فلسطین و اکنون من، مانى پیغمبر خدا هستم و براى نشر حقایق در سرزمین بابل ماموریت دارم.»

 

بیشتر تعالیم مانى بر مسیحیت و زردشتى‌گرى استوار است و در این آیین جنگ نور و ظلمت نقش مهمى بر عهده دارد.

 

مانویان جامعه را به پنج طبقه دینى تقسیم مى‌کردند

 

1. فریستگان یا فریشتگان که دوازده تن بودند و جانشینان مانى شمرده مى‌شدند؛

 

2. ایسپاساگان یا اسقفان که هفتاد و دو تن بودند؛

 

3. مهیشتگان یا کشیشان که سیصد و شصت نفر بودند؛

 

4. ویزیدگان یا گزیدگان که شمارشان بسیار بود و دین مانى را تبلیغ کردند؛

 

5. نغوشاکان یا نیوشندگان که عامه پیروان مانى بودند و شمارشان از همه بیشتر بود.

 

مانویان، تحت تاثیر آیین زردشت، سه اصل اخلاقى را رعایت مى‌کردند و آنها را سه مهر مى‌نامیدند؛

 

1. مهر دهان (پرهیز از گفتار زشت)؛

 

2. مهر دست (پرهیز از کردار زشت)؛

 

3. مهر دل (پرهیز از پندار زشت).

 

پیروان مانى گیاهخوار بودند و طبقات اول تا چهارم، حق ازدواج و مال اندوزى نداشتند.

 

زندگی پس از مرگ

 

باورهای آنان بر این استوار است که اصل نور از اصل ظلمت جداست و کسی سزاوار رسیدن به نور و سرزمین روشنایی است که از بدی‌ها منزه شده باشد. از این رو انوار پاک و روح انسان‌‌های معتقد به دین که در رده دینی برگزیدگان و یا بالاتر بوده و سختی‌ها و مشقت‌‌های زندگی پرهیزگارانه را تحمل کرده باشند توسط فرشته‌‌ای که از جانب هرمزدبغ آمده به سوی بهشت نو و از آنجا به سوی منشا ابدی نور که همان جایگاه زروان است رهسپار می‌شود.

دکتر بتسابه مهدوی

29 شهریور 1395

تهران

 

آیین مزدک

دکتر بتسابه مهدوی

 

بحران‌هاى اجتماعى در پدید آمدن باورهاى دینى نقش مهمى دارند و دین‌هایى که در زمان و مکانى بحرانى تاسیس مى‌شوند، گسترشى عمومى مى‌یابند.

 

آیین اجتماعى مزدک یکى از شواهد این مدعاست.

 

فردوسى در شاهنامه هنگام سخن گفتن از پادشاهى قباد، شرح مفصلى از ظهور مزدک مى‌دهد.

 

وى مى‌گوید مزدک حکیمى بود که مردم را در زمان تنگى برانگیخت تا به انبار غله هجوم برند و از این راه شهرت وى بالا گرفت.

 

سرگذشت  مزدک

 

مزدک پسر بامداد در زمان قباد (488-531 م .) از میان دانایان و دانشمندان از شهر مازیارا در کنار دجله که اکنون کوت العماره خوانده مى‌شود، برخاست.

 

تاریخ نگاران، حتى آنان که با وى مخالف بوده‌اند، به خرد و منطق و صفات برجسته او اشاره کرده‌اند. مى‌گویند او مردى پرهیزکار بود و لباس ساده‌اى بر تن مى‌کرد.

 

مزدک هیچ گاه ادعاى پیامبرى نداشت و خود را پیرو شخصى به نام بوندوس مى‌دانست که در حدود سال 300 م. اصلاحاتى در مانویت پدید آورده بود و در ایران و روم پیروانى داشت.

 

#قیام #مزدک

 

در شاهنامه فردوسى مى‌خوانیم که مزدک مردى خردمند و سخنور بود.

 

روزى دید مردم گرسنه و بینواى کشور در اطراف کاخ پادشاه آمده‌اند و از او نان مى‌خواهند.

 

مزدک که در دربار منصبى داشت، از پادشاه پرسید: «اگر کسى را مار گزیده و در حال مردن باشد، ولى دوست یا همسایه او نوشدارویى داشته باشد و از دادن آن مضایقه کند، با این شخص چه باید کرد؟» قباد پاسخ داد: «سزاى او مرگ است .» مزدک پرسید: «اگر مردم نیازمند نان باشند و کسى که نان دارد، به ایشان ندهد، سزاى او چیست؟» قباد پاسخ داد: «سزاى او مرگ است.»

 

مزدک به مرد گفت به انبارها هجوم ببرید و مواد خوراکی را بردارید تا از گرسنگی نجات یابید.

 

هنگامی که چنین کردند، قباد، مزدک را مواخذه کرد.

 

مزدک گفت: «مردم گرسنه بودند و انبارها انباشته و من این کار را طبق نظر خود شما انجام دادم»

 

از آن پس مزدک،‌ شهرت پیدا کرد و قباد نیز مکتب او را پذیرفت و از گسترش آن پشتیبانی کرد.

 

اشراف و موبدان زردشتی بر ضد مزدک قیام کردند و حتی قباد را که دین مزدک در آمده بود از سلطنت برداشتند.

 

قباد بعدها توانست به سلطنت برسد اما دیگر از مزدک، حمایت نکرد. پسر و جانشین وی،‌ انوشیروان که مورد حمایت اشراف و موبدان بود در سال 528 م. مزدک و بسیاری از پیروانش را کشت.

 

دکتر بتسابه مهدوی

18 شهریور 1395

تهران

عظمت زمان در ذهن انسان باستان

دکتربتسابه مهدوی

 

زمان همواره با تصویرى آمیخته از ابهام و تردید و پرسش، ارابه روزگار را به پیش کشانده است و ذهن تاریخى انسان را در کلاف سر درگم خود، گره کور زده است. از نگاه انسان باستان، زمان چنان قدرتمند و اساطیرى مى نموده است که برایش خدایگانى برسازند، آیینى بتراشند و فلسفه اى ببافند! نگاهى گذرا به تاریخ ادیان باستانى این سرزمین، این گرایش رمزینه وار به پرستش خداوندگارى مافوق همه چیز را پژواک مى دهد. اگر چنین آیین فلسفى پیچیده اى را بخواهیم با فضا هاى تاریخى بازسازى کنیم، باید به گذشته برگردیم و بستر هاى شکوفندگى این نحله باستانى را بکاویم.

البته جست وجو در هر چیز کهنى که ریشه در تاریخ باستان دارد و بعد ها با گذر زمان فرسوده و به فراموشى سپرده شده است، از لابه لاى اندک بازمانده هاى ناچیز تاریخى که گاه سندیتى ندارند، دشوار است. مهرداد بهار در همین زمینه مى نویسد: «نمى توان از دین زروانى در ایران سخن گفت، چون نه تنها مدرکى مشخص و مکتوب در وجود قطعى دینى به این نام در دست نیست، بلکه روایات و اشارات بسیار پراکنده موجود گواه بر آن است که بیشتر باید از رشته اعتقاداتى زروانى سخن گفت که با هر دین و آیینى مى آمیخته است و نه از دینى واحد و مشخص که به نحوى مستقل وجود داشته و مذاهب متعدد از آن سرچشمه گرفته است.» (ادیان آسیایى- مهرداد بهار _ نشر چشمه _ ص ۶۱ )

شاید چنین انگاره اى برخاسته از این واقعیت تاریخى باشد که زروانیسم در واقع نوعى بازتاب احوال درونى و روحى مردمى بوده است که در اثر اصطکاک با روزگار، به نوعى جبر و اعتقاد به قضا و قدر گراییده اند، فراموش نکنیم که در قاموس فرهنگى و واژگانى، زروان به معناى راستین زمان، همواره معادل با مفهوم قضا و قدر تعبیر شده است و این خود گویاى حقیقى جنبه ها و ابعاد جبرآمیز قضا و قدرى این آیین دینى کهنسال است.

در کنار چنین نگره اى باید به واقعیت دیگرى نیز اشاره کرد که به این مهجوریت دامن مى زند و آن نبود چهره هاى روحانى برجسته منتسب به این نحله است؛ گرچه سایه روشن تاثیرات در لفافه این آیین در لابه لاى ورق پاره هاى بازمانده از کتب دینى مزدیسنى متاخر، پررنگ است! در واقع باید زروانیسم را زاده و دست پرورده برخى انگاره هاى نهفته در دل آیین زردشتى دانست، تثلیث زروانى چیز تازه اى نیست، چنین تثلیثى در گاهان نیز پیداست.

زروانیسم تنها به این تثلیث گاهانى پر و بالى براى پرواز داده است، اما در هر حال این مکتب دینى همواره همچون گره اى در ریسمان دین ایرانى محسوب مى شود. چنان که دکتر تیمور قادرى در مقدمه کتاب زروان اثر آر. سى. زنر، مى نویسد: «زروانیسم از دیرباز براى بسیارى از ایران شناسان، معضلى بغرنج و زحمت آفرین بوده است؛ معضلى که نه مى شود از کنار آن به سادگى گذشت و نه مى توان با قدرت با آن دست و پنجه نرم کرد؛ از این رو عده اى از کنارش گذشتند و عده اى ناشیانه پنجه در پنجه اش افکندند، به هر صورت تاریخ مطالعات و بررسى هاى ایران شناسى در این باب هر دو مورد را ثبت کرده است، برعهده آنانى است که در این وادى غوطه ور مى شوند تا این دو صورت را از هم باز شناسند و نتیجه را از براى شیفتگان بازگویند.»

دکتر بتسابه مهدوی

9 شهریور 1395

تهران