صد و یک نام خداوند
دکتر بتسابه مهدوی
غنای یک دین را باید در نام‌هایی که برای خدا در آن آمده است، جستجو نمود. صد و یک نام درواقع تعاریف و صفات خداوند هستند که در نیایش‌ها و سرودهای دینی زرتشتی به کار رفته‌اند، و عبارتند از:
1) ایزد، یزت: ستودنی، بزرگ ستایش شونده 2) هروسپ توان، هه رویسپ ته وان: توانای کل 3) هروسپ آگاه، هه رویسپ ئاگا: دانای کل 4) هروسپ خدا، هه رویسپ خولای: دارنده کل، خداوند بسیار بزرگ شادی بخش همگان 5) ابده، ئه بده: بی آغاز 6) ابی انجام، ئه وی ئه نجام: بی‌پایان، بی‌انجام 7) بوونه سته ف، بونَستَه: بنیاد، اساس کل، بن آفرینش 8) فراخته نته، فراختنده: توانای بسیار گسترده 9) جمغ، چمغ: پیشرو10) فراژتره، پَرزَه تَره: بهترین11) توم اویژ، توم اَفَه په: پاک ترین پاکها 12) ابرونت، اَبرَه وَنت: موجود در هر ذره ای، از همه بالاتر 13) پروندا: پیرامون همه چیز 14) اِن اَیافَه: در نیافتنی 15) هم ایافَه : مراد و یابنده همگان16) آدرَو: راست ترین 17) گیرا: دستگیر 18) اچم: خودآفریده، بی علت 19) چمنا: آفریننده کل، چیستی چیستی ها 20)سه پینا: مقدس، خوبی رسان 21) افزا، اوزا: افزاینده 22) ناشا: دادگر 23) پرورا: پرورش دهنده 24) پانا: پناه دهنده، نگاه دار25) آیین آیینه، ئایین ئاوینه: پیدا و پدیدار 26) اَن آیینه، ئه ون ئاوینه: ناپیدا، بی شکل 27) خراشیده توم، خرهَ اُشیت توم: استوارترین 28) مینوتوم: روحانی ترین 29) واشنا: دوست داشتنی ترین 30) هروسپ توم: هستی کل 31) هوسی پاس: سزاوار ستایش 32) هر همیت: امیدگاه همه 33)هرنکفره: فر نیکی‌ها 34) ئیش ترنا: رنج زدا 35) ترونیس: بدی زدا 36) اَنه اشک : جاودانی، بی مرگ 37) فَرَشک: کام ده 38) بزوهَدهَد، پژوهیده: پژوهیدنی، جستجو شده 39) خوایر، خواپه ر: فروغمند، مهربان 40) اوحشایا: بخشاینده 41) اَوَرزا: برتری بخش 42) اَسیتوه: ناستوه 43) رَخُه: بی‌نیاز 44) ورون: رهانیده، دور دارنده تباهی 45) افریفته، افریپه: فریب ناپذیر، فریفته نشدنی46) اَوِفریپ ته، بی فریفته: نافریبنده 47) اَزوی: یکتا 48) کام رَت: کام ده سرور بخش 49) فرامان کام: کام بخش 50) ایختن: یگانه، بی انباز 51) اَفَرموش: فراموش نکننده 52) همارنا: آمارگر، شماردار 53) شنایا: شنونده، همه چیزدان 54) اَترس: بی ترس 55) ابیش: بی‌رنج 56) اَفراز دوم، افراز توم: سرافرازترین 57) هَم چون: همیشه یکسان 58) مینوستیگر: آفریننده جهان مینوی 59) امینوگر: آفریننده جهان مادی 60) مینونَهب، مینو نهفت: روان ناب 61) آذرباتگر، آذربادگر: تبدیل کننده آتش به هوا 62) آذرنمگر: پدیدآورنده آتش از آب 63) بات آذرگر، وات آذرگر: پدیدآورنده هوا از آتش64) بات نمگر: پدیدآورنده هوا از آب 65) بات گِل گر: پدیدآورنده هوا از خاک 66) بات گیردتوم: پدیدآورنده گردباد، سازنده هوا و زمین 67) آذرکیبریت توم: پدیدآورنده آتش از گوگرد، برافروزنده آتش‌ها 68) بات گرجای: پدیدآورنده هوا در همه جا، سازنده باد 69) آوتوم: پدیدآورنده آب 70) گل آذرگر: پدیدآورنده خاک از آتش 71) گل وات گر: پدیدآورنده خاک از هوا 72) گل نمگر: پدیدآورنده خاک از آب 73) گرگر: سازنده سازندگان 74) گراگر: سازنده خواستها 75) گرآگر: آفریدگار انسان 76) گرآگرگر : آفریدگار امشاسپندان 77) اَگرآگر: آفریدگار چهار آخشیک 78) اگرآگرگر: آفریدگار چهر ستارگان 79) اَگومان: بی‌گمان 80) اَژمان، اَزمان: بی‌زمان، ابدی81)اخوآن ، اخواب: بی‌خواب 82) آموشت هوشیار: بخشایشگر هوشیار 83) فشوتَنا: نگهبان تن 84) پَتَه مانی، پدمانی: همیشه دادگستر 85) پیروزگر: پیروز، فاتح 86) خداوند، خوه دای: خداوندگار، مالک 87) اهوره مزده، اورمزد : هستی بخش دانا 88) اَبرین کوهن توان : بزرگ آفریدگار بی آغاز 89) اَبرین نوتوان: بازساز بزرگ90) وَسپان : نگاه دارنده همه 91) وسپار: بخشنده 92) خواوَر: هستی بخش، فرمانروای جهان 93) اَهو: بخشایشگر 94) اَوَخشیدار: بخشنده بخشایشگر 95) داتار: دادار 96) ریومند: رخشنده97) خرهمند، خروهمند: باشکوه، فرهمند 98) داور : قاضی 99) کرفه گر: رستگاری بخش 100) بوختار : رهایی بخش101) فرشوگر: رستاخیزکننده.
این نام ها اشاره به صفات اصلی مزدای پاک است، که طبیعت او را تشکیل می‌دهند. مزدا یک روح و روان است، وجودی نیست که به توان او را از نظر جسمی مورد سنجش و تشریح قرارداد، اگرچه وی به صفاتی چون گویایی، شنوایی، بینایی و ... متصف است. اینکه او همه چیز را می‌بیند و حتی آهسته ترین صداها را می شنود، دلیل بر جسم بودن و قابل رؤیت بودنش نیست.
در اوستا هیچ عبارت و پیامی وجود ندارد که از اهورامزدا به صورت یک جسم قابل رؤیت یاد شده باشد. اینکه او به عنوان خوش پیکرترین، زیباترین هیأت و ... بیان شده است، به این معنا نیست که او دارای شکل و قالب قابل رؤیت و همسان بشری است، بلکه منظور از این سنخ عبارات، جلب توجه ما به این نکته است که او مظهر این صفات است. به‌طور مثال در یشت ششم، خورشید به منزله بدن مزدا معرفی شده است، اما هیچ کس جز این فکر نمی‌کند که این اشاره، تنها یک تمثیل و بیان شاعرانه است.
روشنایی در حقیقت جوهر اهورا است و همه انوار، پرتویی از وجود او هستند، زیرا صفت مزدا، نورالانوار است. او با نیکوترین واژه مقدس یعنی ـ اشه وهیشته ـ پاکی و خلوص توصیف شده است، وی مظهر خوبی‌ها بوده و تنها نیکی از او برمی‌خیزد و از همین رو، بارزترین و اصلی‌ترین صفت باورمندانش، پاکی و خلوص می باشد، ایشان همان اشونان در دین مزدیسنا هستند.
دکتر بتسابه مهدوی
28 بهمن 1395
تهران
